PETROLDEKİ DÜŞÜŞ, 73 MİLYAR DOLARLIK CARİ AÇIK KABUSUNDAN UYANDIRDI

Cahit UYANIK 

Türkiye, ham petrol ithalatına bu yılın ilk 6 ayında 2007 yılının tümüne ödediği kadar para ödedi. Türkiye'nin ilk 6 ayda ödediği yüksek fatura, yılın son 5 ayındaki oluşması beklenen düşük fiyatlara rağmen petrol faturasını 20 milyar dolara çok yaklaştıracak. Yapılan hesaplamalara göre ham petrolün ortalama fiyatı 120 dolar olsaydı cari açık 63, 140 dolar olsa 73 milyar dolara kadar çıkabilecekti.

Ortalama varil fiyatının 111 dolar düzeyinde olacağı beklenirken, doğal gaz gibi diğer enerji kalemlerinin de etkisiyle cari açığın 15-19 milyar dolar daha yüksek kesinleşeceği hesaplanıyor. Ancak Türkiye, ortalama ham petrol fiyatının 140 dolar düzeyinde ve cari açığın 73 milyar dolara çıkacağı kabus senaryosundan kurtulmuş görünüyor. Türkiye, 2009 petrol fiyat tahminini ise 105 dolar gibi ihtiyatlı bir düzeyde belirledi. Eğer petrol fiyatları gelecek yıl 105 dolardan daha düşük düzeyde oluşursa, bu sefer ilişki tersine dönecek ve petrol faturası hedeflenen cari açığı olumlu etkileyecek.

Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) verilerine göre bu yılın ilk 6 ayında ithal edilen ham petrolün ortalama varil fiyatı 104 dolar oldu. İlk 6 ayda ham petrole 11.4 milyar dolar harcandı ve 83.5 milyon varil ham petrol ithal edildi. 2007 yılında ithal edilen ham petrolün ortalama varil fiyatı ise 69 dolar düzeyinde gerçekleşmişti. Geçen yılın tümü boyunca harcanan para ise 11.8 milyar dolar olmuştu. Bu durumda 2008'in ilk 6 ayında ham petrol için harcanan kaynak, 2007 yılı boyunca harcanan kaynağa çok yaklaşmış oldu.

AKARYAKIT FİYATLARI AKDENİZ ÜLKELERİ TAKİP EDİLEREK BELİRLENİYOR

1 dolarlık artış 530 milyon dolar artırıyordu

Petrol fiyatları uluslararası piyasalarda temmuz sonunda 147 dolara kadar çıkmıştı. Ağustostan itibaren ise önce 110 dolar seviyesinde seyreden petrol fiyatları, ekimde 70 dolar civarına düştü. Enerji piyasaları konusundaki isabetli tahminleri ile tanınan Goldman Sachs, bu yıl 4. çeyrekte ham petrol fiyatlarının ortalama 75 dolar, yılın sonunda ise 70 dolar olmasını beklediğini açıklamıştı.

Referans'ın yaptığı hesaplamaya göre Türkiye'nin bu yıl ham petrole ödeyeceği tutarın 19 milyar doları geçmesi bekleniyor. Bu hesaplama, temmuzda ortalama varil fiyatının 120 dolar, yılın son 5 ayında ise 80 dolar olarak gerçekleşeceği varsayımına göre yapıldı. Bu hesaplama gerçekleştiği taktirde Türkiye'nin bu yılki ortalama ham petrol alım fiyatı ise 111 dolar olarak belirlenecek. Bu rakam geçen yıl 69 dolar olmuştu.

Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), petrol fiyatlarındaki her 1 dolarlık artışın Türkiye'nin enerji ithalat faturasını 530 milyon dolar artırdığını hesaplıyor. 

DPT, 2008 için cari açık tahminini ortalama 75 dolarlık fiyat üzerinden 39.2 milyar dolar olarak belirlemişti. Eğer 2008 yılında Türkiye'nin ortalama ham petrol ithalat fiyatı 111 dolar olursa, cari açığı 19.1 milyar dolar yukarı çıkaracak. Bu durumda cari açık 39.2 milyar dolar değil, 58.3 milyar dolar olacak. Yapılan hesaplamalara göre ham petrolün ortalama fiyatı 120 dolar olsaydı cari açık 63, 140 dolar olsa 73 milyar dolara kadar çıkabilecekti. Doğal gaz fiyatları, petrol fiyatlarındaki düşüş veya artışları 6-9 ay gecikmeyle izliyor. Bu durumda 2007 sonundaki nisbeten düşük gaz fiyatları, bu faturayı bir miktar aşağı çekip cari açığı 50-55 milyar dolara kadar indirebilecek. Ancak doğal gazda, yüksek petrol fiyatlarının olumsuz etkisi ise gelecek yıl başı ile marttan itibaren kendini hissettirecek.

Düşük fiyat açığı olumlu etkiler

2009 bütçesinde ham petrolün varil fiyatının 105 dolar olarak öngörüldüğü belirtiliyor. Bu durumda Türkiye'nin gelecek yıl ham petrole 18-19 milyar dolar ödeyeceği öngörülmüş oluyor. Bu ihtiyatlı tahmin değil de, söz gelimi 80 dolarlık ortalama fiyat oluşursa Türkiye'nin faturası 2009 yılında 14 milyar dolara inecek. Yani düşük petrol fiyatının cari açığa olumlu etkisi 5 milyar dolar olacak. Ayrıca Merkez Bankası 31 Ekim'de yeni enflasyon raporunu açıklayacak. Burada da petrol fiyatlarının geleceği ve Türkiye ekonomisine yönelik etkileri ile MB'nin tahminlerinde hangi fiyatı esas alacağını açıklaması bekleniyor.

 Tablo-1

Türkiye'nin 2008'deki muhtemel petrol faturası
	milyon  varil	tutar  (milyar $)	ortalama varil  fiyatı ($)
ilk 6 ay	83.5	11.4	104
7. ay	13.0	1.6	120
Son 5 ay	76.5	6.2	80
Toplam-ortalama	173.0	19.2	111

Tablo-2

2008'de ham petrol faturası  senaryoları
Ortalama varil  fiyatı (dolar)	Tutar (milyar dolar)
90	15.6
100	17.3
120	20.8
135	23.4
139	24.0
150	26.0

Tablo-3

Cari açığa etkisi  (milyar dolar)
Yıllar	Cari açık
2005	-22.6
2006	-32.2
2007	-38.0
2008-hedef	-39.2
2008 (*)	-63.1
2008 (**)	-71.0
2008 (***)	-73.2
(*) Ortalama varil fiyatı 120 dolar (**) Ortalama varil fiyatı 135 dolar (***) Ortalama varil fiyatı 140 dolar

(Bu haber, Referans Gazetesinin  22.10.2008 tarihli sayısında yayınlanmıştır)