EKONOMİ PENCERESİ / ENFLASYON 'GERÇEKTEN' DÜŞECEK Mİ?

Cahit UYANIK 

Türkiye 9-10 aydır ciddi bir Enflasyonla Mücadele Programı uyguluyor. Program süresince cevap aranan sorulardan belki de en önemlisi şu: Enflasyon ülkemizde 'gerçekten' düşecek mi? Bu soru hemen her gün hepimizin kafasında yankılanıp duruyor.  Çünkü fiyat artışlarının devam etmesi umutlarımızı azaltıyor, bizi bazen karamsarlığa bile düşürüyor. Her ayın 3'ü akşamı geçmiş ayın enflasyonu belli olduğunda televizyon ekranlarında izlediğimiz çarşı-pazar röportajlarında "Bana göre enflasyon düşmüyor. Her pazara gelişimde fiyatlar artmış oluyor" diyen sokaktaki vatandaşlar bunun en açık kanıtı. Bu ortam aynı zamanda bir başka şeyin daha göstergesi: Enflasyon artık Türkiye'de hiç iyileşmeyeceği düşünülen 'ekonomik bir psikoz' haline dönüşmüş durumda. 

Ama herşeye rağmen Enflasyonla Mücadele Programı devam ediyor. Rakamlar açıklanıyor, tahminler yürütülüyor, yabancı heyetler gelip gidiyor. Programın ana felsefesi, yıllardır yaşanan enflasyon olgusunun iyi analiz edildiğini gösteriyor. Türkiye'deki 'yapışkan enflasyon' olarak tarif edilen meselenin ekonomik boyutları kadar psikolojik ve sosyo-psikolojik boyutu da programda dikkate alınmış. Makro iktisat kitaplarında 'Bekleyiş ve Tercihler' başlığı altında küçük bir bölüm ayrılan ancak Türkiye'nin yaşadığı enflasyon sorunsalında önemli rol oynayan bu psikolojik boyut, programın temel mücadele konularından biri olarak seçilmiş. Nasıl mı? 

Türkiye'de enflasyonist bekleyişlerle döviz kuru arasında ciddi bir bağ var. Dövizle ve dövizi baz alarak hesap yapmak yani 'dolarizasyon' toplumun vazgeçemediği bir alışkanlık. Bu psikolojinin temelinde 1980 öncesindeki 'kişilerin döviz bulundurmasının men edilmesi' yatıyor olabilir. Ayrıca 1985'ten sonra Türkiye'ye sıcak para akışını sağlamak için döviz kuru politikalarının 'en önemli araç' olarak kullanılması ve bunun geniş kitleler üzerinde bıraktığı psikolojik etkiler de dolarizasyonu hızlandıran ikinci etken gibi görünüyor. Anlayacağınız Türk toplumunun dövizle ilişkisi hep sorunlu olmuş. Hatta bu konuyu abartarak ülkenin içine düştüğü döviz rezervi krizi ile askeri ihtilalleri bağdaştıranlara bile rastlanabiliyor. 

EKONOMİ PENCERESİ / TÜRKİYE'YE GÖSTERİLEN İLGİNİN SIRRI NE?

Cahit UYANIK 

Türkiye, bir süredir yabancı ekonomik kuruluşların ilgi odağı. Uluslararası Para Fonu (IMF), Dünya Bankası (DB) bunlardan ilk akla gelenler... Bu iki kuruluşun yanı sıra Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) de bu listeye eklenebilir. Bu üç önemli uluslararası kuruluştan başka kredi derecelendirme (rating) firmaları da zaman zaman Türkiye'ye heyetler gönderiyor. Yani Türkiye ekonomisi rakam rakam, sektör sektör yabancı uzmanların incelemesine açılmış durumda.

Söz gelimi, cumhurbaşkanlığı seçimi bittikten hemen sonra Ankara'ya ilk olarak IMF Heyeti geldi. Heyet, geçen Aralık ayında imzalanan stand by anlaşmasının ikinci çeyrek konsültasyonunu yaptı. IMF bu yıl Türkiye'ye iki defa daha gelecek. IMF her gelişinde gerçekleştirilen uygulamaları dinleyip,  izleyen 3 ayda yapılması gerekenleri içeren bir 'ek niyet mektubu' hazırlanmasını talep ediyor. IMF'nin ziyaretleri önümüzdeki yıl 6 ayda bire inecek. IMF Türkiye'de kamu finansman dengelerinin üzerinde durmak bir yana yapısal reformları da yakın izlemeye almış durumda. IMF Türkiye Masası Şefi Carlo Cottarelli son ziyaretinde, hafta boyunca neredeyse tüm bakanlıkları gezerek görev alanlarına giren yapısal reformlar hakkında bilgiler aldı. 

Eskiden IMF heyetlerinin Maliye, Hazine, Merkez Bankası ve DPT'den oluşan kısır bir ziyaret programı olurdu. Tüm görüşmeler kamu finansmanı ve ulusal muhasebe hesapları üzerinde döner dururdu. Bu ziyaret çemberi önce kamu bankalarına genişletildi. Çünkü kamu bankaları hükümetler için 'gizli Hazine Müsteşarlığı' görevi de görüyordu. Bazı ödemeler bu bankalar üzerinden yapılıyordu. IMF'nin ziyaret çemberindeki ikinci genişleme, özel sektörü temsil eden kuruluşlar ve bazı başka bankaların eklenmesiyle yaşandı. Çemberdeki üçüncü genişleme, işçi ve işveren sendikalarının ziyaret programına alınmasıydı. Bu IMF'nin işsizlik gibi sosyal sorunlara duyarlılık göstermeye başladığının da işaretiydi. Nihayet çemberin son genişlemesi,  ilgili bakanlıklardan ilk ağızdan bilgi almaya kadar gitti. 

DASK PRİMLERİ HER AY ÜFE KADAR ARTIYORMUŞ; VALLAHİ YENİ ÖĞRENDİM

ÜFE OCAK-2025'TE PATLAYACAĞI İÇİN, MART-2025'TE DASK PRİMLERİNDE CİDDİ ARTIŞLAR OLABİLİR

Cahit UYANIK 

Bir süre önceki paylaşımımda deprem sigortası primimdeki astronomik artıştan bahsetmiştim. DASK'ı da izlemeye almıştım. 

Meğer DASK primleri her ay değişiyormuş ve ÜFE yani TÜİK'in üretici fiyat endeksi artış oranı kadar otomatik    zamlanıyormuş. Paylaştıgım tabloda da bu artıslar sıralanıyor. 

Artış, 1,0066 olacak mesela Ocak'ın başında... Tabloda 1'in yanındaki virgülden sonraki rakam 0066, TÜİK'in ÜFE'si... Anlayacağınız Kasımda ÜFE yüzde 0,66 oranında artmıştı. Kasımdaki bu artış, Ocak 2025'te DASK primlerine binde 66 zam olarak yansıyacak... 1.000 liralık bir poliçe, 1.006,6 TL olacak...

'E-TİCARET'TE, ÜNLÜ ALIŞVERİŞ SİTELERİNDEKİ 'E-KAZIK FİYAT'LARA AMAN DİKKAT...

Cahit UYANIK

Bir süredir çoğumuz gibi ben de bazı ihtiyaçlarımı internet üzerinden satın alıyorum. Bunun için de en fazla tercih edilen, artık hepsi de yabancı sermayeli şirketlerin kontrolündeki trend bazı alısveriş sitelerini kullanıyorum. Birkaç gün önceye kadar buradaki fiyatların hep en düşük fiyatlar olduğunu düşünüyordum. Ancak bu fikrim yavaş yavaş değişmeye başladı. Neden mi?

Hafta sonunda kendi ayağımla gittiğim Ankara kökenli ünlü süpermarketlerden birindeki (Gimsa) fiyatlar, 'ultra uygunluğu ile' beni şaşırttı. Mesela 'Mehmet Aydın 4'lü bıttım sabunu'nu 51,85 TL'ye satın aldım. Eve gelip internetteki ünlü alısveriş sitelerinde aynı ürünün asgari 120 TL'den (Kargo hariç. Kargo ödememek için sınır 200 TL.) satıldığını tespit ettim. 

2025 ASGARİ ÜCRET TAHMİNİM 22.250-22.500 TL.

HİZMET SEKTÖRÜNÜN GİDEREK BÜYÜMESİ SEBEBİYLE ASGARİ ÜCRET TARTIŞMALARI YAKIN GELECEKTE BİTMEZ

Cahit UYANIK 

Gelecek hafta 2025 asgari ücretini belirleme süreci resmen başlayacak. Akıllardaki en önemli soru şu: Asgari ücret, enflasyon artışına sebep olur mu olmaz mı?

Bu soruya maalesef 'Evet' demek zorundayım. Neden peki? Türkiye'de asgari ücret, geniş bir çalışan kitlesi ve binlerce işletmeyi doğrudan etkiliyor da ondan... Çünkü asgari ücret ülkemizde artık 'ortalama ücret' olmuştur da ondan... Türkiye'de emek piyasasındakilerin yüzde 60'ı asgari ücret ve biraz üzerinde/altında rakamlara çalışıyor... Yani yaklaşık 32-33 milyon çalışanın 20 milyon kişisi bu durumda... 

Hal böyle olunca asgari ücret, emek piyasasındaki marjinal bir kesimin kazanç düzeyini korumaya yönelik bir veri olmaktan çıkıp, bir çok işletmenin neredeyse tüm çalışanlarını kapsayan bir maliyet unsuru haline geliyor.

Oysa asgari ücret küçük bir azınlık çalışan grubunu ilgilendirseydi enflasyona bir etkisi olamazdı. Düşünün, sizin 20 kişi çalıstirdiginiz bir isletmeniz var ve sadece 2 kişiye asgari ücret veriyorsunuz. Onlara, sizin dışınızda verilecek yüzde 30 zam  dengelerinizi çok etkileyemez. Siz geride kalan 18 çalisanınıza ve ürunlerinize hedef enflasyon yani yüzde 20 civarinda zam yapıp dengelerinizi koruyabilirsiniz.

Ama şu anda tüm Türkiye'de olduğu gibi; ya tam tersi geçerli ise? 18 kişi asgari ücretle, 2 kişi asgari ücretten hayli yükseğe çalışıyorsa... O zaman bu yüzde 30 artışı veri alıp, bunu tüketiciye de aynı düzeyde yansitip maliyet baskisindan kurtulmak istersiniz... Buna biraz da zam firsatçılığı eşlik ederse, asgari ücret zammının  enflasyonu artırdığı daha kötü manzaralar da görülebilir.

EKONOMİ HİKAYELERİ / 1930'LARİN LONDRA'SI VE 'KAPI TOKMAKÇILIĞI' MESLEĞİ

1930'larda Doğu Londra'da "kapı tokmakçısı (knocker upper)" Mary Smith, pahalı fiyatlı çalar saatlere yaygın erişimin olmadığı bir dönemde işçi sınıfı sakinlerinin günlük yaşamlarında benzersiz bir rol üstlendi. İşi basit ama önemliydi: Müşterilerinin savaş öncesi Britanya'nın endüstriyel ortamında fabrikalarda, değirmenlerde veya diğer zorlu işlerde vardiyalarına yetişmesi için zamanında uyanmalarını sağlamak... 

Uzun bir bastonla veya Mary'nin yaptığı gibi bir 'üfleme borusu' ve 'kuru bezelyeler' ile hazırlanmış olarak, sabahın erken saatlerinde Doğu Londra sokaklarını dolaşırdı. Mary, kuru bezelyelerini müşterilerinin yatak odası pencerelerine isabetli bir şekilde nişan alır, uyanana kadar camlara vurup dururdu. Çabaları için hane başına haftada 6 peni kazanırdı; 1930'ların zorlu ekonomik koşullarında yaşayan biri için mütevazı ama hayati bir gelirdi. Sosyal tarihçi John Burnett, "Mary Smith'in 'kapı tokmakçısı' olarak rolü, sınırlı teknolojik ilerleme ve yaygın yoksulluk döneminde işçi sınıfı topluluklarının becerikliliğini örnekliyor" diye yazıyordu.

Kapı tokmaķçılığı mesleği, kentleşme ve sanayileşmenin Britanya'yı dönüştürmesiyle 18. ve 19. yüzyıllarda ortaya çıktı. Fabrika işleri, zaman çizelgelerine sıkı sıkıya bağlı kalmayı gerektiriyordu ve geç kalmak ücret kaybına veya işten çıkarılmaya neden olabiliyordu. Birçok işçi için çalar saat satın almak karşılayamayacakları bir lükstü ve bu yüzden dakik kalmaları için kapı tokmakçılarına güveniyorlardı.

'YAŞADIĞIMIZ ENFLASYON' YANİ 'YILLIK ORTALAMA ENFLASYON' DÜŞMEDİ; AKSİNE 7,05 PUAN ARTTI

Cahit UYANIK 

Ekonomi gazeteciliğine başladığım ilk günlerden bu yana 'yıllık ortalama enflasyon'a daha çok önem veririm. Ama nedense medya sektörü 'yıllık enflasyon'u daha çok sever. Oysa yıllık ortalama enflasyon bir 'trend verisi' iken, yıllık enflasyon bir 'noktasal veri'dir. Ekonomide trend  verileri ise aslinda daha kıymetlidir. 

Söz gelimi Kasim-2024 enflasyon verilerine bir bakalım. Toplam 48 ayın enflasyonunu kullanan yıllık ortalama enflasyonlar;

Kasım 2022: Yüzde 70,36

Kasım 2023: Yüzde 53,40

Kasım 2024: Yüzde 60,45.

Buradan şu sonucu çıkarıyorum. Trend analizi çerçevesinde Türkiye'de enflasyon son bir yılda azalmamış aksine 7,05 puan artmış. 

Oysa 3 noktasal veri tersini gösteriyor:

Kasım 2022: Yüzde 84,39

Kasım 2023: Yüzde 61,98

Kasım 2024: Yüzde 47,09.

EKONOMİ PENCERESİ / YENİ EKONOMİ VE TÜRK İŞLETMELERİ

Cahit UYANIK 

Türkiye'deki işletmelerin dünyadaki son gelişmeler karşısındaki durumu, sorunları ve çözüm önerilerini anlatmadan önce, -biraz teorik olacak biliyorum ama- size ekonomik üretimin temel kavramlarından bahsedeceğim. İktisat kitaplarında ilk öğretilen şey üretim faktörleridir. Ekonomik üretim için 'sermaye', 'emek', 'tabiat' ve 'girişimci' denilen bu faktörlerin bir araya gelmesi veya getirilmesi gerekir. Bu faktörlerin üretim içindeki payı zaman veya mekana bağlı olarak değişse de, herhangi biri üretim sürecinin dışında bırakılamaz. Mesela hiç 'emek' kullanılmadan veya hiç bir 'tabiat' unsurundan yararlanmadan yapılmış üretim söz konusu olamaz. 

'İşletme' denilen en küçük ekonomik birim ise tıpkı canlılardaki hücrelere benzer. Eğer ekonomiyi bir vücuda benzetirsek, işletmeleri de birer hücre olarak kabul edebiliriz. Küçük bir işletmede yaşananlar bile, aslında genel üretim sürecindeki sorunların bir temsilidir. İnsanlarda tek bir hücredeki DNA yapılanmaları, vücudun genel çalışmasını düzenler. DNA şifrelerinde yaşanan bir sorun, tüm vücudun sağlığını bozabilir. İşletmelerde mikro ölçekte yaşanan sorunları da insan vücudundaki iyi çalışmayan DNA'lara benzetebiliriz.

Günümüzde gelişmiş ülkeler verili koşullara bakarak üretimin gelecekte nasıl ve ne yönde gelişebileceğini analiz edebiliyor. Bu ülkeler, üretim faktörleri arasındaki dengeleri kurarak üretim süreçlerini düzene koyabiliyor. Çünkü üretim faktörleri ve bunların üretim süreçlerine nasıl katkıda bulunacağı yönündeki  analizlerin iyi ve doğru yapılması,  hem hücreleri (işletmeleri) hem de vücudun bütününü (genel ekonomi) yakından ilgilendiriyor.

Günümüzden bir örnek verelim: Artık herkesin sahip olmak istediği internet, daha 8-10 yıl öncesine kadar üniversiteler ve resmi kurumlar arasındaki haberleşmeyi farklı yoldan sağlayan bir sistemdi. Ama artık internet evlere  girdi ve orta okul öğrencileri bile internetten yararlanmak bir yana, kendileri için web sitesi kurabiliyor. Demek ki üretim planlamalarında artık internet ve etkilediği unsurları doğru tespit ederek, etkileşime girdiği üretim faktörlerini belirleyip onlara daha çok önem vermeliyiz. 

EKONOMİ PENCERESİ / ENFLASYONDA KALICI DÜŞÜŞÜ SAĞLAMAK

Cahit UYANIK 

Türkiye 2001 yılına morali bozuk bir şekilde girdi. Yaşanan son mali krizi bir yana bırakırsak, hedeflenen enflasyon rakamlarından önemli sapmalar yaşandı. Daha çok sanayici ve iş adamlarını ilgilendiren toptan eşya fiyatlarında yıllık yüzde 20 olarak hedeflenen rakam, yüzde 32,7 düzeyinde gerçekleşti. Geniş halk kitlelerini ilgilendiren tüketici eşya fiyatlarında ise ulaşılan yüzde 39'luk rakam, hedeften 14 puan uzaklaşıldığını gösteriyordu.

Hükümet 2001 yılı için ise yine hayli iddialı enflasyon hedefleri öngörüyor. Toptan eşyada yüzde 10, tüketici eşya fiyatlarında da yüzde 12'lik hedef mevcut. Bu hedeflerin 2002 yılında da tek haneli sayılara indirileceği açıklandı. Şimdilik hedefler 2002 için sırasıyla yüzde 7 ve yüzde 9...

Bu rakamlar ilk  bakışta 'rüya gibi' görünüyor. Türkiye daha 1994 yılında yüzde 150'yi aşan enflasyon rakamlarını yaşadığından ve daha sonraki dönemde enflasyonun yüzde 60-80 bandına oturduğunu gördüğümüzden; yüzde 10'lu rakamları anlamakta güçlük çekiyoruz. Oysa yazının başında ifade ettiğimiz 2000 yılı enflasyon gerçekleşmeleri bile son 14 yılın en düşük fiyat artış düzeyi idi. Türkiye bu rakamlar ile -yaklaşık 25 yıldır boğuştuğu enflasyon sorununda- 1986'daki fiyat artış düzeyine inebildi. Şimdi hedef, enflasyonda 9-10 yıl daha gerideki rakamı yani 1975-1976 Türkiyesini yakalamak...

Son 25 yıllık dönem Türkiye ekonomisinin birçok yapısal değişim sürecini yaşadığı bir zaman aralığı oldu. Serbest piyasaya geçiş, özelleştirme, para ve sermaye piyasalarının olgunlaşması, ihracat atılımı akla ilk gelen yapısal refomlar. Batı'da zamana yayılarak ve yaklaşık 150-200 yılda yavaş yavaş ve doğal trendinde yaşanan bu süreçler, Türkiye'de çeyrek asra sığdırılmaya çalışıldı. Ama ekonomik dönüşüm hız kazandıkça toplum, bunların gerisinde kaldı. Toplumsal dönüşüm daha çok 'tüketim ve tüketici kültürü' üzerinde köklü değişiklikler yaptı. Öte yandan bu değişim ve dönüşümler yeterli alt yapılarla desteklenmediği için,  toplumda 'ahlak çöküntüsü' problemi ortaya çıktı. 

FED, PCE'YE (KİŞİSEL TÜKETİM HARCAMALARI FİYAT ENDEKSİ) NEDEN DAHA FAZLA ÖNEM VERİYOR?

Cahit UYANIK 

Artık klişeleşmiş bir söylem var: ABD Merkez Bankası (FED) ekonomiyi izlerken ve faiz kararı verirken Kişisel Tüketim Harcamaları Fiyat Endeksine (PCE) daha fazla dikkat ediyor; Tüketici Fiyat Endeksini (CPI) ise daha az önemsiyor. Peki neden böyle? 

Bu soruya cevap aradığımızda CPI ile kıyaslandığında PCE'in yapısı itibarıyla ekonomideki tüketim, fiyatlar ve dolayısıyla fiyat artış eğilimlerini daha geniş bir şekilde kapsayabildiğini ve PCE'de kullanılan hesaplama formülünün daha dinamik olduğunu görüyoruz. Bu konuda size; ABD Çalışma İstatistikleri Bürosunun (BLS) paylaştığı iki çalışmanın özetini sunuyorum:

ABD Tüketici Fiyat Endeksi (CPI) ile Kişisel Tüketim Harcamaları Fiyat Endeksi (PCE) arasındaki farklar:

Amerika Birleşik Devletleri'nde tüketicilerin mal ve hizmetler için ödediği fiyatların iki temel ölçüsü vardır. Bunlardan biri Çalışma İstatistikleri Bürosu (BLS) tarafından üretilen Tüketici Fiyat Endeksi'dir (CPI); diğeri ise Ekonomik Analiz Bürosu (BEA) tarafından hazırlanan Kişisel Tüketim Harcamaları (PCE) fiyat endeksidir. 

Bu iki endeks farklı şekilde oluşturulmuştur ve zaman içinde farklı davranma eğilimindedir. Örneğin, 2010'un dördüncü çeyreğinde CPI yıllık yüzde 2,6 oranında artarken, PCE yıllık yüzde 1,7 oranında arttı, bu da 0,9 puanlık bir farktır.

316 TL'DEN 1.250 TL'YE ARTIRILAN DEPREM SİGORTASI PRİMİ İLE ENFLASYON DÜŞER Mİ?

Cahit UYANIK

Evimin deprem sigortası-dask yenilemesi gelmişti. 

Gecen yıl 316 tl olan poliçe 1.250 tl olmuş. Artış 4 kata yakın yuzde 395...

Dask'ların şöyle bir sorunu vardı: Prim az ödenince, bir hasar durumunda alınacak tazminat da az oluyordu. 2023 Subat ayından sonraki depremde sigorta şirketleri oldukça az tazminatlar ödediler, insanlar mağdur oldu. Hem enflasyonun etkisini yansıtmak hem de tazminatları evlerin gercek degerine yakın ödemek için böyle bir aşırı artış yoluna gitmişler sanırım...

Bütün bunlar iyi de... Yüzde 17,5 olarak ilan edilen 2025 enflasyon hedefi varken dask primini yüzde 395 artırmak doğru değil. 

Enflasyonla mücadelede uyguladıgımız 'Enflasyon Hedeflemesi Modeli'nde herkesten önce devletin bu tip zamlarda kendi ilan ettiği hedefe uyması gerekir ki diğer ekonomik aktörler de devlete bakıp bu ilan edilen hedefe uysun. TÜİK ve TCMB hep hizmet enflasyonundaki katılığın genel enflasyonu yukarıda tuttugunu söylüyorlar. E siz sigorta primini yüzde 395 artırırsanız bu hizmet enflasyonu 'ılımlı artış'a döner mi? Hem yap et tut, hem kusuru üstünden at... Oh ne ala, mualla... Pardon ya; Oh ne ala, Mehmet Şimşek😀

Bu anlayış devam ederse; 2025-Kasım ayındaki yenilememde DASK poliçemin 4-5 bin tl olacağını öngörüyorum... 

🤪

(Bu yazı 28 Kasım 2024 tarihinde WhatApp kanalımda paylaşılmıştır.)

BAŞKENTTEN YANSIMALAR/ HOŞ GELDİN TÜSİAD

Cahit UYANIK 

Geçen hafta sonunda Ankara'da en fazla tartışılan konu TÜSİAD'ın Irak'a asker gönderilmesi konusunda yaptığı çarktı. Daha Ocak-Şubat aylarında çiçeği burnundaki ve emanet başbakana sahip hükümete "Irak'a asker göndermezsek fena olur ha!" diye göz dağı veren TÜSİAD'a ne olmuştu böyle? 

Üstelik bu açıklama öğleden sonra saatlerinde Milli Güvenlik Kurulu (MGK) toplantısı olduğu biline biline yapılmıştı. Yoksa bu açıklama kendi içinde fikir ayrılıklarına sahip olan MGK üyelerinin bazılarına verilmeye başlanan bir destek miydi? Hal öyle ise bu MGK üyeleri kimlerdi? Ya da TÜSİAD 2003-Ocak ayı konjonktüründe 200 yıllık Avrupalılaşma hedefimizi bir kenara koyup "Biz işimize bakalım yahu... AB filan hikaye, şimdi para Irak'ta..." mı demişti? Geçen hafta sonundaysa TÜSİAD, savaş bitip Türkiye para kazanmaya başlayınca 'barışın da ciddi bir kazanç yolu olabileceğini' mi anlamıştı ve çark etmişti? 

Bu spekülasyonları bitirmek ve tavır değişikliğine ilişkin açıklama yapmak TÜSİAD Başkanı Tuncay Özilhan'ın boynunun borcudur. Şimdi olmazsa yarın, yarın olmazsa Ocak-2004'teki Genel Kurul'da bu açıklamayı duymak isteyeceğiz. Yıllarını 'Dün dündür, bugün bugündür' felsefesinin acımasızlığina feda etmiş bir kuşak olarak benzeri şeyleri yaşamak istemeyiz doğrusu...

Sahiden Türkiye'de neler oluyor? Neden başta hükümet, TSK, sivil toplum örgütleri olmak üzere herkesin kafası karışık? Irak Meselesi konusunda tutarlı bir tavır takınan kimse yok mu? Elbette var. Bunların başında Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer geliyor. ABD Başkanı George Bush'a bile 'uluslararası meşruiyet zemini'ni hatırlatabilen Sezer'in elindeki ölçüt ise basit: Hukuk.

BAŞKENTTEN YANSIMALAR/ DEĞİL OĞLU DEĞİL

Cahit UYANIK 

Bugünlerde Ankara'daki en büyük sır ABD Kredisi... Bu konudaki imkan, neden 'hibe' olarak kullanılmadı, belli değil. Kredinin 'ucuz' olduğu ifade edilen faiz oranı ne kadar, belli değil. Krediye Pentagon şartı neden eklendi, belli değil. Kredi neden IMF-DB Yarıyıl Toplantıları esnasında imzalandı, belli değil. Kredi görüşmelerine askerler katıldı mı,  belli değil. Yani bu kredinin neresine el atarsanız atın, tek sonuç çıkıyor: Değil oğlu değil.

Muhalefet partisi çırpınıyor; Baykal uzun zamandır bıraktığı 'hırçın' havalarına yeniden dönüş sinyalleri verip İSO Meclisinde memleketin reel sektör temsilcilerini uyarıyor ama kimse dinlemiyor. O ünlü sivil toplumun temsilcileri TOBB, TÜSİAD, TİM, TİSK ve diğerleri adeta ağızlarına taş almış, konuşmuyor. Sadece ortada '8,5 milyar doların piyasalarda yarattığı olumlu hava' teranesi dönüp duruyor. Simsarlar mutlu, alım-satım arttı ya, komisyon haneleri kabardı ya, gerisini boş ver... Borçlandığı için neredeyse göbek atacak bir millet olarak tarihe geçiyoruz, haberimiz yok mu? Var, var...

Anlaşılan bu konu önümüzdeki hafta açılacak Meclis'te en hararetli tartışma konularından birini oluşturacak. Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakanı Ali Babacan'ın hayli terleyeceğini söylemek abartılı değil. 

BAŞKENTTEN YANSIMALAR / 'BEYAZ KUMAŞ' İHTİYACI

Cahit UYANIK 

Beyaz renk genellikle saflık, temizlik ve dürüstlüğü temsil eder. İnsan oğlu doğduğunda bembeyaz zıbınlara sarılıp ana kucağına verilir. Hastalandığımızda  beyaz giysileri içindeki doktor ve hemşireler ile beyaz duvarları arasında hastanelerde şifa ararız. İslamiyette insanın öbür dünyaya götürebileceği tek mal-mülk de beyaz renkli birkaç metrelik kefen parçasıdır. İnsan oğlu bu büyük hesaplaşma noktasına, dünyada ilk karşılaştığı nesnenin rengiyle aynı bir başka nesne ile yolculuk eder. 

Hafta sonunda 'Beyaz Enerji Operasyonu' çerçevesinde bir politikacı eskisi ile bazı bürokratlar ve bir iş adamının jandarma tarafından göz altına alındığı haberini duyduğumda aklıma beyaz renkle ilgili bu düşünceler üşüştü. Gözaltına alınanların suçlu olup olmadığı yürütülecek soruşturma ve açılacak dava sonucunda belli olacak. Ama kesin olan şu ki ülkemiz ve toplumumuzda 'beyazlık ihtiyacı' giderek artıyor.

Daha önce de bu köşede dile getirmiştim: Bu ülkede yolsuzluk sadece özel bankalarda, gümrüklerde ve Maliye'de yaşanmıyor. Devletin her yıl düzenlediği 40-60 bin adet alım-satım ihalesinin çok büyük bölümü hileli... Okulların yaptığı ihalelerde kantin mafyası, devlet dairelerinin tümünde temizlik şirketleri mafyası, hastane malzemesi alımlarında medikalciler mafyası, sosyal güvenlik kurumları ilaç alımlarında ilaç kupürü mafyası, yargıda para karşılığı karar çıkartma mafyası, kamuya akaryakıt alımlarında yakıt mafyası, hastane otoparklarında otopark mafyası, okul kitaplarında kitap mafyası var.

Bu listeyi daha fazla uzatabiliriz. Ancak mafyaların hepsinin ortak özelliği şu: Bunların devlet içinde bürokratlar, zaman zaman siyasetçilere kadar uzanan elleri kolları var. İlişki bazen siyasi partilerin il ve ilçe başkanları aracılığıyla kuruluyor. 

DEVLET 2009'DA 14,7 MİLYAR YTL'LİK VERGİDEN VAZGEÇTİ

Cahit UYANIK - Ankara

Vergi istisna ve muafiyetleri sebebiyle vazgeçilen gelirlerin önümüzdeki yılki faturası 14,7 milyar YTL olacak. 'Vergi harcaması' olarak da adlandırılan vazgeçilen gelirlerin vergi türlerine göre dağılımında ise Gelir Vergisi Kanunu sebebiyle tanınan istisna ve muafiyetler 9,7 milyar YTL ile başı çekiyor.

Türkiye'de vergi sistemi üzerinden tanınan istisna ve muafiyetlerin devlet için ne kadarlık bir gelir kaybına sebep olduğu daha önce açıklanmıyordu. Ancak bütçenin daha şeffaflaştırılması ilkesinden hareketle, son 2 yıldır vergi harcamalarının büyüklüğü hesaplanıp ilan ediliyor.

Beklentiden yüksek 

Her yıl bütçe kanunu tasarısında yer verilen tabloda, görüşülecek bütçe yılının yanı sıra önümüzdeki iki yıla ilişkin tahminler de yer alıyor. Bu tahminler verilen veya vazgeçilen istisna ve muafiyetlere göre revize ediliyor. 

'EKONOMİ PENCERESİ / ACI VATAN'DA TÜRK GİRİŞİMCİLİĞİ DEVLEŞİYOR

Cahit UYANIK 

Bu köşeyi sürekli izleyenler zaman zaman, gurbetçilerimizin Avrupa genelinde ve Almanya özelinde giderek nasıl önemli bir girişimci kitleye dönüştüğünü anlattığımızı bilirler. Türkiye Araştırmalar Merkezi (TAM) ve Avrupa'daki Türk İş Adamları Derneğinin (ATİAD) raporlarındaki tespit ve rakamlara dayalı olarak yazıya döktüğümüz birçok şeyi geçtiğimiz günlerdeki bir Almanya seyahatinde gözlerimizle izleme fırsatı doğdu. Biliyorum bu derginin okurlarının çoğunun bir ayağı yurt dışında ve çoğunlukla da Almanya'da... Ama biz gazeteciler olarak bilgi ve enformasyonu daha pratik şekilde yoğurup aktarma konusunda çalıştığımız için, Almanya'daki Türk girişimcilerini bir de bu gözle okuyun derim.

Almanya'daki Türk girişimciliğinin ulaştığı nokta sahiden abartılı değil. Elimde tam 500 sayfalık bir iş rehberi bulunuyor. Bu rehber sadece Kuzey Ren Westfalya eyaletini kapsıyor. Her tarafı tıklım tıklım işyeri ilanları ile dolu olan rehbere göre, Türk işletmeleri bu eyalette 103 bin kişiye istihdam sağlıyor. Rehbere bir yazı yazan eyaletin Çalışma ve Ekonomi Bakanı Harald Schartau, Türklerin artık birçok alanda faaliyet gösterir hale geldiğini belirterek eyaletindeki Türk işletme sayısını 20 bin 500 olarak açıklıyor. 

Rehber dikkatle incelendiğinde Türklerin artık gıdanın yanı sıra otomobil bayiliği, düğün salonu işletmeciliği, yayıncılık, şarapçılık, elektrik-elektronik eşya ticareti, turizm, sigorta acenteliği,  kuaförlük, kuyumculuk, avukatlık, muhasebecilik, mobilyacılık, ehliyet kursu işletmeciliği, müzik okulu, internet kafeciliği, matbaacılık, makine ticareti ve doktorluk da yaptığını görüyoruz. 

Köln'ün merkezindeki muhteşem görünümlü, gotik tarzı 500 yıllık Köln Katedralinin 50 metre ilerisindeki caddede ise giyim eşyası satan birçok moda evi var ki bu işyerleri Türk kadınları tarafından işletiliyor. Yani artık gurbetçilerin eşleri ve kızları da girişimci olmuş. Yaklaşık 80 bin Türk'ün yaşadığı Köln'de her adım başı bir Türk işletmesine rastlamak çok normal.

Türklerin uygun zemin sağlandığında girişimcilikte gösterdiği başarı Almanları da hayli etkilemiş. Almanya'da işsizliğin giderek artmasıyla birlikte 2003 başında uygulamaya konulan 'Ich AG' adlı işsizleri işyeri açmaya yönelten teşvik, şu günlerde hayli konuşuluyor. Dile kolay, Almanya'da işsiz sayısı tam 4,5 milyon kişi... Ich AG Programı, 3 yıl sürüyor ve işsizlere yeni işyeri açması halinde ilk yıl ayda 600, ikinci yıl ayda 360 ve son yılda da aylık 240 euro parasal destek verilmesi öngörülüyor. İşsizler ve dolayısıyla gurbetçiler işsizlik sigortasından 'geçiş dönemi parası' almak yerine, yeni bir işyeri kurup asgariden daha yüksek bir geçim düzeyi yakalamaya özendiriliyor.