Petrol
İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) uzun yıllardır eleştirilen bir örgüt.
ABD Başkanı Donald Trump,
Perşembe günü yaptığı açıklamada OPEC'in petrol fiyatlarını suni bir şekilde
yüksek tuttuğunu ve "dünyanın geri kalanını soyduğunu" söyledi.
OPEC daha önce de dünyaya
şantaj yapmakla suçlanmıştı, özellikle de 1970'lerin ortasında üretimi azaltıp
petrol fiyatlarının üç kat artmasına yol açtığında.
Peki Cuma günü petrol arzını
azaltma kararı alan OPEC eskisi kadar etkili mi?
Üretimin
kontrolü
OPEC'e üye olmayan Rusya gibi
ülkeler de OPEC'in Cuma günü Viyana'da gerçekleştirilen toplantısına katıldı.
Ekim başından itibaren düşmeye başlayan petrol
fiyatlarını sabitlemek istiyorlar.
Bunun
için ana araç üretim seviyesini yönetmek: Fiyatları artırmak için üretimi
azaltmak veya fiyatları düşürmek için üretimi artırmak.
OPEC'in
pazardaki varlığı bir etki yapacak kadar güçlü: Kartel ham petrol üretiminin
yüzde 40'ını gerçekleştiriyor.
1970'lerde
bu oran daha yüksekti, yüzde 50'nin de üstündeydi.
Bugün
yüzde 40'lık pazar payı az olmasa da geri kalan yüzde 60 da önemli bir oran.
Öte
yandan OPEC üyesi olmayan iki ülke de petrol üretiminde önemli etkiye sahip:
Rusya ve ABD.
Rusya'nın
etkisi
Son dönemde Rusya OPEC'in
fiyat artırma girişimlerini destekledi.
2016'da OPEC'in günlük üretimi
1,2 milyon varil azaltma kararını destekleyen Rusya da kendi üretimini azalttı.
O tarihten itibaren yükselişe
geçen temel uluslararası petrol fiyatı olan brent ham petrol fiyatı Ekim
2018'de varil başına 86 dolara ulaştı.
Öte yandan fiyat artışında tek
etki OPEC ve ortaklarından gelmemişti.
Venezuela, Libya ve Nijerya
gibi petrol üreticisi ülkelerde yaşanan istikrarsızlıklar, bu ülkelerin
potansiyel üretim seviyelerinin gerisinde kalmasına yol açtı.
İran
yaptırımları
ABD'nin İran'a yaptırım
uygulamaya başlaması petrol fiyatlarını etkileyen bir diğer nedendi.
İran petrolünün uluslararası
piyasadaki varlığının ortadan kalkması veya ihracatın azalması ihtimali petrol
fiyatlarını artırdı.
Fakat ABD, İran'ın en büyük petrol alıcıları olan Çin,
Hindistan ve Japonya'ya geçici olarak petrol alımına devam etme hakkı verdi.
Yine
de fiyat artışında OPEC, Rusya ve diğer müttefiklerinin de etkisi vardı.
OPEC
içinde ise kilit ülke Suudi Arabistan.
Uluslararası
Enerji Ajansı'nın hesaplamalarına göre Suudi Arabistan OPEC'in toplam
üretiminin üçte birini ve rezervin yarısının sahibi.
Rezerv
büyüklüğü, üretimin şu anda ne kadar kısılmış olduğunu gösteriyor.
Suudi
Arabistan her ne kadar önemli bir konuma sahip olsa da, fiyatlar konusunda kendi
başına hareket etmedi.
Suudi
Arabistan yalnızca diğer OPEC ülkelerinden değil, OPEC üyesi olmayan Rusya gibi
petrol üreticilerinden de fedakarlık istedi.
En büyük üçüncü aktör ABD
Petrol
piyasasında OPEC ve Rusya dışında üçüncü aktör ise en büyük üretici konumunda
bulunan ABD.
Diğer ülkelerin aksine orada petrol özel şirketler
tarafından çıkarılıyor ve kârlılık oranına göre üretim kararı veriliyor.
Rusya'da hükümete yakın şirketler, Suudi Arabistan'da ise devletin elindeki
Aramco üretici konumunda.
ABD'deki
üreticiler OPEC ile işbirliğine gidemiyor. Böylesi bir adım, ABD'nin tekelcilik
karşıtı ve rekabet yasaları tarafından yasa dışı ilan edilmiş durumda.
ABD
petrol ihtiyacının yaklaşık yüzde 70'ini kendi üretimiyle karşılayabiliyor.
2017 sonunda yüzde 70 civarında olan bu rakam 10 yıl önce yüzde 30'un biraz
üzerindeydi.
Son
10 yılda küresel endüstriyi dönüştüren bu gelişme, kaya gazıyla üretilen
petrol.
Bunun
iki önemli öğesi var.
Kaya gazı
etkisi
Yeni bir petrol kaynağı olan
kaya gazının ortaya çıkması ABD'nin uzun zamandır azalan petrol üretimi
trendini tersine çevirdi.
Üstelik kaya gazı üreticileri
değişen pazar koşullarına daha hızlı ayak uydurabiliyor.
Geleneksel petrol üretimi
kadar çok yatırım gerektirmeyen kaya gazında yatırımcılar koydukları parayı çok
daha hızlı geri alabiliyor.
Fiyatlar arttığı zaman üretim
de hızla artırılabiliyor.
2014 sonrasında petrol
fiyatlarının sert bir şekilde düşmesinin nedenlerinden biri kaya gazıydı.
OPEC'in o dönemde bugünkü gibi
üretimi kısma ve fiyatları yükseltme tepkisini vermemesinin olası nedenlerinden
biri ise düşük petrol fiyatlarının ABD'li yatırımcıları kaya gazına yatırım
yapmamaya itme fikriydi.
OPEC hâlâ önemli bir aktör
fakat küresel petrol fiyatlarını belirleme gücünden uzak.
Ve uzun vadede küresel
ısınmaya karşı mücadele ile petrole bağımlılığımız azalırsa OPEC daha da güçsüz
olabilir.
(Andrew
WALKER- BBC
Dünya Servisi Ekonomi Muhabiri)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder