TÜRKİYE İŞ KURUMUNUN (İŞKUR) KURULUŞ ÖYKÜSÜ: KARTVİZİT TRAFİĞİNİ AYARLAMAKTAN İŞSİZLERİ PİYASA İHTİYAÇLARINA GÖRE EĞİTMEK VE BECERİ KAZANDIRMAYA...

İş ve İşçi Bulma Kurumu (İİBK), 'Türkiye İş Kurumu' Adıyla Yeniden Yapılanacak

ALMAN MODELİYLE İŞSİZLİĞE ÇÖZÜM 

Bu zamana değin görevi sadece işsizleri bir işe yerleştirmekle sınırlı olan İş ve İşçi Bulma Kurumu, yasasında yapılacak değişiklikle daha etkin hale getirilecek. Artık işsizlere beceri kazandırmaya ve onları meslek sahibi yapmaya ağırlık verilecek. Yetiştirilecek 500 'iş ve meslek danışmanı' işsizlerin mevcut vasıflarını kurslarla geliştirip bir işe yerleştirmek için onları yakından izleyecek. Ayrıca İİBK'nin örgütsel yapısı işsizlik sigortasına geçişin hazırlıkları kapsamında yenilenecek. İİBK'daki bu değişimlerde Alman modeline başvurulurken, yeni ismi de artık 'Türkiye İş Kurumu' olacak.

Cahit UYANIK 

İşsizlik sorunu, yıllardır Türkiye'nin gündeminden hiç düşmedi. 15-20 kişi alınacak bir işe binlerce işsizin başvurduğunu anlatan veya uygun yer bulunamadığı için binlerce kişilik stadyumlarda yapılan işe giriş sınavlarıyla ilgili haberleri gazetelerde hep okuruz. İşsizliği önlemek son yıllarda tüm hükümetlerin programlarında dile getirmekten vazgeçemedikleri bir konu olur. Her parti oy isterken işsizlere iş bulma vaadini önemli bir silah olarak kullanır. Ancak bu vaatler hiçbir zaman yerine gelmez.

Yedi yıllık Anavatan Partisi (ANAP) iktidarı döneminde de işsizlik konusunda bazı girişimlerde bulunuldu. İlk yıllarda beceri kazandırma kursları gibi dar kapsamlı istihdam programları hayata geçirildi ama bunlar uzun soluklu olamadı. Yıldırım Akbulut Hükümeti de işsizliğe çare konusunda Milli Eğitim, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlıkları ile Vehbi Dinçerler'e bağlı Devlet Bakanlığını görevlendirdi. Ancak işsizlikle  mücadelede istenilen sonuca yine ulaşılamadı. Bu durum Ekonomik Panorama'nın sorularını cevaplandıran Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı İmren Aykut tarafından şöyle eleştiriliyor:

"Aslında sorunun çözümü yönünde her kuruluşun imkanları nispetinde çalışmalar yapması sevindiricidir. Ne var ki mali kaynakları yetersiz olan ülkemizde belirli bir merkezden koordine edilmeden yapılan bu çalışmalar, özellikle kaynak israfına sebep oluyor."

Aykut'un bu sözleri hemen, bir süre önce Milli Eğitim Bakanlığı tarafından uygulamaya konulan Lise Mezunlarına Meslek Edindirme Projesini (LİMME) akla getiriyor. 200 milyar liralık bütçeyle başlatılan ve lise mezunlarının 2 yıl boyunca eğitilmesini öngören bu projenin başarısı ise tartışmaya açık. 

Alman modeli benimsendi:

İİBK artık 'Türkiye İş Kurumu' oluyor 

Mücadelesi bir merkezden koordine edilmeyen ve bir türlü istenilen sonuca ulaşılamayan işsizlik sorununa Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı da çözüm arıyor. Bakanlık bu amaçla 1946 yılından bu yana faaliyet gösteren ancak emek piyasasında bir türlü etkinlik kuramayan İş ve İşçi Bulma Kurumunu (İİBK) gözden geçiriyor. Çoğu zaman 'Ev ve işyerlerine hizmetli bulmaktan başka bir işe yaramaz' veya 'Kamu kesimine işçi alımlarında kartvizit trafiğini ayarlar' biçimindeki eleştirilere maruz kalan İİBK, Almanya'daki uygulanan model örnek alınarak yapısal değişikliğe gidiyor. 

Kuruluş yasasında yapılacak değişikliklerle kuruma verilen 'işi ve işçiyi bulma' görevi yeni bir anlayışla tanımlanıp yorumlanacak. Buna göre 'Türkiye İş Kurumu' adını alacak İİBK, 'pasif emek taleplerinin karşılaştığı bir yer' olmaktan çıkarılıp işgücü piyasasında etkin bir rol oynar hale getirilecek. Kurum sadece işe yerleştirme değil işgücü yetiştirme, işgücü piyasası ile ilgili bilgiler toplama ve bunlardan yola çıkılarak politikalar geliştirilmesine de yardımcı olacak. 

'PİYASA EKONOMİSİNİN ANAYASASI' DENİLEN ÜNLÜ 'REKABETİN KORUNMASI HAKKINDA KANUN' NASIL YASALAŞTI?

Piyasa / Tekel ve Kartellere Son

REKABETİN 'NAMUS KURALLARI'...

Dünya Bankasının her konsültasyonda sorduğu Rekabetin Korunması Hakkında Yasa Tasarısı artık kanunlaşmak üzere... Tasarı neler getiriyor, kimleri, nasıl etkileyecek?

Cahit UYANIK / Haluk MÜFTÜOĞULLARI

Türkiye serbest piyasa ekonomisi ile 24 Ocak 1980 kararlarından sonra tanıştı. 'Her alanda rekabet' mantığına dayanan serbest piyasa ekonomisine uyum sağlamak için yıllardır çaba harcıyoruz. Bu arada tekel, kartel, oligopol gibi rekabeti ve serbest fiyatlandırmayı bozucu oluşumlar da Türk ekonomisinde eksik değil. Hemen her hükümetin programında 'Tekel ve karteller ile mücadele edilecektir' türünden ibarelere rastlanabiliyor. Ancak Türkiye yine de uzun yıllar rekabet kurallarının bir yasayla düzenlenmediği tek OECD ülkesi olma özelliğini sürdürdü. 

DYP-SHP Koalisyon Hükümeti ise bu konuya önem verdi. Hazırladığı tasarıyı Temmuz-1992'de konuyla yakından ilgili 200'ün üzerinde kişi ve kuruluşa göndererek düşüncelerini aldı. Tasarı, bu görüşler ışığında rotüşlar yapılarak TBMM'ye sevk edildi. Tasarı, ilgili komisyonlarda görüşülerek iki hafta önce Genel Kurula indi.

Toplam 5 kısımdan oluşan tasarının amacı "Rekabeti engelleyici, bozucu ve kısıtlayıcı anlaşma, karar ve uygulamaları; piyasaya hakim olan teşebbüslerin bu hakimiyetlerini kötüye kullanmalarını önlemek, bunun için gerekli düzenleme ve denetlemeleri yaparak rekabetin korunmasını sağlamak" olarak açıklanıyor. Tasarı rekabeti bozucu ve engelleyici faaliyetleri 3 ana başlıkta topluyor. Bunlar; 'kuruluşlar arası anlaşmalar', 'kuruluşlar arası uyumlu eylemler' ve 'birlik oluşturma kararları' olarak sıralanıyor.

Çimento karteli artık rahat olamayacak

Türkiye'de özellikle hem fiyat hem de bölge paylaşımi bazında bir 'çimento karteli' bulunduğu artık herkesçe biliniyor. Yasanın ilk planda etkileyeceği çimento fabrikaları ve dolayısıyla inşaat sektörü olacak. Çimento karteli en son Güneydoğu Anadolu Bölgesinde gündeme gelmiş ve fiyatların 3 ayda yaklaşık yüzde 60-70 oranında yükselmesi, tüketicileri 1 haftalık 'tüketim boykotu'na itmişti. Hükümet elinde engelleyici veya cezalandırıcı herhangi bir yasal düzenleme olmadığı için bu duruma seyirci kalmıştı. Bu arada bölgedeki kartelin yanlış özelleştirmelerden kaynaklandığı ve rekabeti koruyucu bir yasal düzenleme olmadan özelleştirme yapmanın tehlikelerine dikkat çekilmişti. 

İŞSİZLERİN YÜZDE 39'UNUN UMUDU TORPİLDE...

İşsizlerin Yüzde 39'unun Umudu Torpilde...

'HAMİLİ KART YAKİNİMDİR'

Az değil, iş arayanların sayısı 3 milyonun üzerinde... Umudunu torpile bağlayanların oranı yüzde 39; yine az değil. İş ve İşçi Bulma Kurumundan medet umanların oranı ise sadece yüzde 9; bu, az işte...

Cahit UYANIK 

Klasik cümle: "Bu devirde torpili olmayana hayat yok". Gerçekten öyle mi? Cevap vermek zor. Ama iş ararken bu mantıktan yola çıkanların ve umudunu torpile bağlayanların oranı bir hayli fazla. Devlet İstatistik Enstitüsünun (DİE) bir süre önce sonuçlarını açıkladığı 1988 Yılı Hane Halkı İşgücü Anketine göre Türkiye'de 3 milyon 25 bin kişi iş arıyor. Bu toplam içindekilerin yüzde 41'i 'bizzat kendisi' iş ararken, yüzde 39'u 'torpil' kullanarak işe girmeye çalışıyor. Araya eş- dost sokanların yani 'torpilsiz işe giremem' diyenlerin yüzde 40'i ise kadınlar...

Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Alpaslan Işıklı'ya göre anketin ortaya çıkardığı sonucu Türkiye'deki işsizlik sorunundan soyutlamak zor: "İşsizliğin bu kadar yaygın yaşandığı bir toplumda insanların yakınları ve tanıdıkları yardımıyla iş araması normaldir. Fakat bu olgu iş aramayı bir 'hak' değil de 'dilenme' haline dönüştürüyor. İş alanları sınırlı olunca insanlar torpil bulmak için adeta tahrik ediliyorlar."

ANKARA NOTLARI / MECLİS'TE 'EKONOMİK ANAYASA' TARTIŞILMALIYDI

Cahit UYANIK 

Meclis'te geçen hafta Partilerarası Anayasa Değişiklik Komisyonunun çalışmaları büyük bir ilgiyle izlendi. Ne de olsa sivil politikacılar Cumhuriyet tarihinde ilk defa bu kadar büyük ve önemli değişiklikler için uygun bir zemin yakalamışlardı. Tüm partiler önce prensipler üzerinde anlaştı. Herkesin yüzü gülüyordu. Ama işler maddelerin tek tek görüşülmesi sırasında karıştı. Refah Partisi ile Anavatan Partisi, din ve vicdan özgürlüğünü düzenleyen 24. Madde konusunda kaçak güreşmeye başladı. Daha sonra partilerden istifa eden milletvekillerinin durumunu düzenleyen 84. Madde için de anlaşmazlık çıkınca işin rengi iyice değişti. Meclis Başkanı Hüsamettin Cindoruk tüm parti liderlerine bir mektup yollayarak, bu sorunların ancak genel başkan düzeyinde çözülebileceğini anlattı ve toplantıya çağırdı. 

SHP'nin istediği demokratikleşme paketiyle çakışan anayasa değişiklikleri aslında bazı ekonomik normların anayasal güvence altına alınması için iyi bir fırsattı. Bundan birkaç yıl önce TÜSİAD tarafından gündeme getirilip tartışmaya açılan 'Ekonomik Anayasa' önerisi yoğun ekonomik sorunların yaşandığı bir ortamda Meclis'te ele alınabilirdi. Hükümet tarafından desteklenecek böylesi bir girişim büyük olasılıkla başarıya ulaşacaktı. Çünkü bir krizden çıkış süreci yaşandığı için, yapısal ekonomik sorunların çözümü konusunda toplumsal uzlaşma sağlamak çok daha kolay olabilirdi ama olmadı, olamadı. 

Aslında bu konuda hicbir şey yapılmadı değil. 'Ekonomik Anayasa' konusunda DYP Zonguldak Milletvekili Güneş Müftüoğlu bazı girişimlerde bulundu. Ancak arkasında parti grubu ve hükümet desteği bulamayınca bu çabaları sonuçsuz kaldı. Müftüoğlu'nun ne yazık ki eskilerin deyimiyle 'akim kalan' bu iyi niyetli girişimleri neler içeriyordu? Şimdi bu konuyu ana başlıkları ile gözden geçirelim:

● Anayasada vatandaşın sosyal, siyasal ve hukuksal yönden devlete karşı korunması sağlanmış ve kurumsallaşmıştır. Bu durum kuvvetler ayrılığı ilkesi, temel hak ve özgürlükler, siyasi hak ve ödevler, yargı denetimi gibi başlıklar altında toplanmıştır. Ancak vatandaşın devlete karşı ekonomik yönden de korunması gerekiyor. Bu fikir 'İktisat Politikası Anayasası' veya 'Ekonomik Anayasa' fikrini doğurmuştur. 'Ekonomik Anayasa' son 20 yıldır ABD ve Avrupa'da tartışılıyor.

VAKIF ÜNİVERSİTELERİ ZAMMINA SINIR: YILLIK ÜFE+TÜFE ARTIŞININ YARISI KADAR ZAM YAPILABİLECEK

Cahit UYANIK 

Ak Parti tarafından TBMM'ye sunulan son torba yasa teklifinde vakıf üniversitelerinin yıllık öğrenim ücreti artışına açık ve net bir sınır getirildi. Buna göre vakıf üniversiteleri artık öğrenim ücret artışlarını 'yıllık ÜFE+yıllık TÜFE artışının ortalaması kadar' yapabilecek. Yıllık ücret zammı belirlenirken, üniversitelerin yeni yıl kayıtlarını yapmadan önceki son ay olan haziran ayınin yıllık üretici ve tüketici fiyat endeks artışları esas alınacak. Bu durumda söz gelimi yıllık ÜFE'nin yüzde 30, yıllık TÜFE'nin yüzde 40 olduğu bir durumda vakıf üniversiteleri öğrenim ücretine en fazla yüzde 35 zam yapabilecek. 

Torba yasa teklifinin 11. Maddesindeki düzenlemede hazırlık sınıfı veya birinci sınıfa yerleştirme yılı ücretleri bu düzenlemenin dışında tutuldu. Teklifin 11. Maddesi aynen şöyle:

"4/11/1981 tarihli ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun ek 9. Maddesinin ikinci fıkrasına aşağıdaki cümle eklenmiştir:

"Ancak hazırlık sınıfına ve/veya birinci sınıfa yerleştirme yılı dışındaki öğrenim ücretleri, cari yıl haziran ayı yıllık üretici fiyat endeksi artışı ile cari yıl haziran ayı yıllık tüketici fiyat endeksi artışı ortalaması da dikkate alınarak Yükseköğretim Kurulunun tespit edeceği esaslara göre belirlenir."

Öğrenci şikayetleri artınca düzenleme yapıldı 

Düzenlemenin madde gerekçesinde vakıf yükseköğretim kurumlarında öğrencilerden alınacak ücreti belirlemeye mütevelli heyetin yetkili olduğu ifade edilerek "Zamanla aday ve ara sınıf öğrencileri için ilan edilen ücretlerin kapsam ve bağlayıcılığı konusunda sorunlara yol açan uygulamalar ortaya çıkmış ve öğrenci şikayetleri artmıştır. Bilindiği gibi Anayasa (m. 130/2) gereği vakıflar kazanç amacına yönelik olmamak şartı ile üniversite kurabilir. Madde ile fiyat güncellemesine ilişkin kuralların belirlenmesi amaçlanmaktadır" denildi. 

BÜTÇE BAĞLAMA GELENEĞİ NEDİR? BÜTÇELER, NE ZAMANDAN BERİ KAMUOYU ÖNÜNDE İPLE BAĞLANMAYA BAŞLADI?

2025 Yılı Bütçe Yasa Tasarısı bağlama töreni

Cahit UYANIK 

Devlet bütçesi, yaklaşık 4,5 ayda hazırlanan (Meclis'teki görüşme süresi eklendiğinde 7 ay) tüm kamu kurumlarının katılımını gerektiren zorlu bir süreci içermektedir. Bu süreçte her ne kadar bütçe hazırlama ilkeleri önceden ilan edilerek kamu kurumlarının bunlara uyması istenilse de ödenekler konusunda Hazine ve Maliye Bakanlığının yanı sıra Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı ile kurumlar arasında ciddi müzakereler ve pazarlıklar yaşanmaktadır. 

Nihayetinde ertesi yılın bütçe tasarısının yılbaşından 75 gün önce yani 17 Ekim gününde Meclis Plan ve Bütçe Komisyonuna (Küçük Genel Kurul da denilen 31 üyeli komisyon) iletilmesi yasal bir zorunluluktur. Bütçeler bir ana metnin altında onlarca bakanlık ve kurumun binlerce sayfalık ayrıntılı bütçelerini içermekte ve Komisyon'da bu  bakanlık ve kurum bütçeleri ayrı ayrı görüşülmektedir. 

Zaman zaman 'Bütçenin çatılması' da denilen, 'Bütçenin bağlanması' kavramı bu durumda ilk olarak; Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığının ilgili kurumla ödenekler konusunda bir uzlaşmaya vardığı anlamına gelmektedir. 

İkinci olarak ise sembolik bir anlayışla binlerce sayfa kağıda basılmış bütçe metin ve rakamlarından oluşan kitapçıkların üst üste konularak bir iple bağlanıp Maliye Bakani tarafindan son düğümü atılarak Meclis Plan ve Bütçe Komisyonuna gönderilmesi anlamına gelmektedir. Bu geleneğin Maliye Bakanlığı bünyesinde kapalı kapılar ardında çok uzun yıllardır yaşatıldığı bilinmektedir. Ancak bu geleneğin kamuoyu önünde gerçekleşen bir ritüele dönüşmesi oldukça yenidir.