BÜTÇE BAĞLAMA GELENEĞİ NEDİR? BÜTÇELER, NE ZAMANDAN BERİ KAMUOYU ÖNÜNDE İPLE BAĞLANMAYA BAŞLADI?

2025 Yılı Bütçe Yasa Tasarısı bağlama töreni

Cahit UYANIK 

Devlet bütçesi, yaklaşık 4,5 ayda hazırlanan (Meclis'teki görüşme süresi eklendiğinde 7 ay) tüm kamu kurumlarının katılımını gerektiren zorlu bir süreci içermektedir. Bu süreçte her ne kadar bütçe hazırlama ilkeleri önceden ilan edilerek kamu kurumlarının bunlara uyması istenilse de ödenekler konusunda Hazine ve Maliye Bakanlığının yanı sıra Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı ile kurumlar arasında ciddi müzakereler ve pazarlıklar yaşanmaktadır. 

Nihayetinde ertesi yılın bütçe tasarısının yılbaşından 75 gün önce yani 17 Ekim gününde Meclis Plan ve Bütçe Komisyonuna (Küçük Genel Kurul da denilen 31 üyeli komisyon) iletilmesi yasal bir zorunluluktur. Bütçeler bir ana metnin altında onlarca bakanlık ve kurumun binlerce sayfalık ayrıntılı bütçelerini içermekte ve Komisyon'da bu  bakanlık ve kurum bütçeleri ayrı ayrı görüşülmektedir. 

Zaman zaman 'Bütçenin çatılması' da denilen, 'Bütçenin bağlanması' kavramı bu durumda ilk olarak; Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığının ilgili kurumla ödenekler konusunda bir uzlaşmaya vardığı anlamına gelmektedir. 

İkinci olarak ise sembolik bir anlayışla binlerce sayfa kağıda basılmış bütçe metin ve rakamlarından oluşan kitapçıkların üst üste konularak bir iple bağlanıp Maliye Bakani tarafindan son düğümü atılarak Meclis Plan ve Bütçe Komisyonuna gönderilmesi anlamına gelmektedir. Bu geleneğin Maliye Bakanlığı bünyesinde kapalı kapılar ardında çok uzun yıllardır yaşatıldığı bilinmektedir. Ancak bu geleneğin kamuoyu önünde gerçekleşen bir ritüele dönüşmesi oldukça yenidir. 

Uzun senelerdir hazırlanan ertesi yıl bütçe yasa tasarıları 16 veya 17 Ekim tarihlerinde düzenlenen bir basın toplantısıyla kamuoyuna açıklanır. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi öncesinde bütçe konulu basın toplantısını Maliye Bakanları düzenliyordu ve herhangi bir iple bağlama seremonisi de yapılmıyordu. 

Yeni yönetim modeline geçildikten sonra bütçe tasarısı konulu basın toplantıları Cumhurbaşkanı Yardımcısı başkanlığında ve Maliye Bakanlarının katılımı ile düzenlenir oldu (Çünkü bütçeyi Meclis'te savunan en üst düzey iki yetkili bu isimlerdir. Eski yönetim modelimizde bu isimler Başbakan ve Maliye Bakanı idi. Yeni yönetim modelinde Cumhurbaşkanı Meclisteki bütçe görüşmelerine katılmamaktadır). Bütçe tasarısı metinlerinin iple bağlanması da genellikle bu iki isim tarafından kamuoyu önünde gerçekleştirilmeye başlandı. 

2020 Yılı Bütçe Yasa Tasarısı bütçe bağlama töreni

Yaptığım araştırma kamuoyuna açık ilk bütçe bağlama seremonisinin 2019 yılında, 2020 Yılı Bütçe Yasa Tasarısı için dönemin Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanı Naci Ağbal tarafından yapıldığını ortaya koydu. Hatta gazetecilerin, geçen yıl bütçenin iple bağlanmadığını hatırlatması üzerine Ağbal, “Bu sefer daha sıkı bağlıyoruz” esprisini bile yaptı. Bu tarihten sonra bütçelerin iple bağlanması ritüeli, hemen her yıl yerine getirilir oldu. 

Ekonomi Yazarı Çiğdem Toker de 2017 yılındaki yazısında herhangi bir tören ritüeline değinmeden "Bütçeyi bağlama” sonradan deyime dönüşmüş olan, hakiki bir iple bağlama işlemidir. Maliye bürokratlarının anayasal takvim yaklaştıkça sabahlayarak hazırladığı genel ve özel bütçeli kuruluşların bütçeleri üst üste konur, Maliye Bakanı da DMO menşeli iple bütçeyi bağlayarak, iyi dilekler, dua ve espriler eşliğinde üstüne düğümü atardı" demektedir.

Sonuçta 'bütçenin çatılması' veya 'bütçe bağlama' kavramı Maliye Bakanlığı ile kurumların ödenekler konusunda anlaşmaya varması anlamında çok uzun yıllardır kullanılırken, basılı bütçe dokümanlarının sembolik olarak, kamuoyu önünde bir iple bağlanıp Meclis'e gönderilmesi ritüeli ise Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine geçişin ardından son 5-6 yılda oluşmuştur.