Yeni Tebliğler Geliyor
SPK, birkaç haftaya kadar hayati önem taşıyan kredili işlem, açığa satış ve ödünç işlemlerini düzenleyen tebliği yayınlayacak. İşte tebliğin tüm ayrıntıları.
Cahit UYANIK
Borsa şimdilerde yine toparlanma günleri yaşıyor. Yılbaşında 29 bin puana kadar yükselen bileşik endeks, para piyasalarındaki krizin ardından 12 bin puana kadar düşmesine rağmen tekrar yükseliş trendine girdi. Borsa bu aşamada yükselişine destek olabilecek yeni gelişmeleri dört gözle izliyor.
Uzun zamandır konuşulan ve Sermaye Piyasası Kurulunda (SPK) hazırlıkları süren bazı tebliğler önümüzdeki bir-iki hafta içinde yayınlanarak yürürlüğe girecek. Bunlardan en önemlisi açığa satış, kredili işlem ve menkul kıymetlerin ödünç alma ve verme işlemlerini kapsıyor. Aslında piyasa açığa satış ve kredili işlemlerde kendine göre bazı uygulamalar geliştirmiş durumda. Ancak tebliğ bu işlemlere bir çeki düzen verilmesi ve standartlaşmayı sağlamayı amaçlıyor.
Tebliğ şu anda SPK'daki tüm işlemler tamamlanarak görüşleri alınmak üzere Hazine ile Merkez Bankasına gönderildi. Başbakan Tansu Çiller'in Amerika gezisi dönüşü bu düzenlemeyi imzalayarak yürürlüğe koyması bekleniyor. Geçen hafta boyunca SPK Başkan Yardımcısı Caner Ertuna ile İMKB'nin yeni başkanı Tuncay Artun aracı kurumlarla seri toplantılar düzenleyerek söz konusu düzenlemeleri anlattılar. Aracı kurumların ve bankaların görüşlerini aldılar.
Tebliğ herşeyden önce kredili işlem, açığa satış ve menkul kıymet alım satımı yapabilecek aracı kuruluşların asgari 10 milyar liralık ödenmiş sermaye şartını yerine getirmesini istiyor. Ayrıca aracı kurumlar ile bankalar kredili işlem ve açığa satış işlemlerinde bulunacak her müşteri için ayrı bir 'Kredi Hesabı' açmak zorunda olacak. Kredili işlemler, normal hesaplarda izlenemeyecek. Müşteri hem açığa satış hem kredili işlem yapıyorsa bu ayrı ayrı hesaplar açılarak izlenecek. Ayrıca her menkul kıymet kredili işlem ve açığa satışa konu olamayacak. Tebliğ İMKB'nin 'Kredili Menkul Kıymet İşlemleri ve Açığa Satış İşlemlerine Konu Menkul Kıymetler Listesi' hazırlamasını ve bunu her üç ayda bir yenileyerek duyurmasını öngörüyor.
Kredili işlemler
Tebliğ, kredili menkul kıymet işlemini 'Bir aracı kuruluş nezdinde müşteri adına kredi hesabı açılması koşulu ile müşteri ve aracı kuruluş arasında yapılacak sözleşme hükümleri çerçevesinde, aracı kuruluş adına müşteri hesabına bankadan sağlanacak krediyle menkul kıymet alınmasıdır' şeklinde tanımlıyor. Bu tanımdan anlaşılacağı gibi kredili işlem yapılabilmesi için herşeyden önce müşteri ile aracı kurum arasında bir sözleşme yapılması gerekiyor. Bunun dışında işlem için bankadan sağlanacak kredinin 'aracı kuruluş adına müşteri hesabına' sağlanması zorunlu tutuluyor.
Kredili menkul kıymet işlemi yapmak isteyenlerin belirli bir özkaynağının da olması gerekli. Bu özkaynak 'satın alınacak menkul değerin cari piyasa değerinin yüzde 50'si oranında nakit para' şeklinde belirlendi. Bunun yanı sıra yüzde 50'lik oranı karşılayacak miktarda ve peşin olarak yatırılacak menkul kıymet de kabul edilecek. Bu para, hesap açılır açılmaz hesaba yatırılacak. Yüzde 50'lik oranı artırıp eksiltmeye SPK yetkili olacak.
Özkaynağa sıkı takip
Özkaynağın durumu, aracı kurum tarafından dikkatle takip edilecek ve hesaplanacak. Özkaynak, cari piyasa değeri ile ödenen kar payı, faiz ve benzeri gelirler toplamından verilen kredi faizinin düşülmesiyle bulunacak. Müşterinin hesabında en az satın alınan menkul değerlerin piyasa değerinin yüzde 35'i oranında özkaynak bulunması gerekecek. Aracı kuruluşlar her müşterinin mali durumu ve satın alınan menkul değerin riskine göre daha yüksek 'özkaynak koruma oranı' uygulayabilecek.
Hesaptaki menkul değerlerin cari piyasa değeri, özkaynak koruma oranının altına düştüğü taktirde aracı kurumlar müşterisine 'özkaynak tamamlama bildirimi'nde bulunacak. Müşteri 2 gün içinde bu çağrıya uymak zorunda olacak. Bu çağrıya uyulmazsa aracı kurum hesaptaki menkul kıymetleri satarak hesabı kapatabilecek.
Tebliğ kredi hesabında bulunan menkul kıymetlerin nasıl değerlemeye tabi tutulacağını da sıkı esaslara bağlıyor. Buna göre değerleme menkul kıymetin alımının yapıldığı gündeki alış fiyatı ve komisyonlar, izleyen günlerde de bir önceki işlem günündeki kapanış fiyatıyla yapılacak. Ayrıca hesaptaki menkul kıymetlerden doğacak faiz ve temettü gelirleri aracı kurumca tahsil edilecek.
Banka kredisi
Bankaların kredili işlemler için açtığı krediler, başka bir amaçla kullanılamayacak. Aracı kurumlar bankadan temin ettikleri krediyi müşterisine kullandırırken ilave faiz talep edemeyecek. Banka ise kredi karşılığında kendisine verilen menkul kıymetleri başkalarına satamayacak, teminat gösteremeyecek ve ödünç veremeyecek. Kredili işlemlerle kullanılan kredi, şu olayların gerçekleşmesi halinde sona erecek:
● Kredili işleme konu menkul kıymetlerin müşteri emriyle satılması ve kredinin kapatılması,
● Özkaynak tamamlama çağrısına rağmen müşterinin borcunu ödememesi,
● Sözleşmeyle belirlenen kredi süresinin sona ermesi,
● Kredili işlem yapılan menkul kıymetin borsa tarafından belirlenen listeden çıkarılması.
Açığa satışa fiyat sınırı
Borsanın merakla beklediği düzenlemelerden açığa satış ise tebliğde '... sahip olunmayan menkul kıymetlerin, ödünç alınmak suretiyle satılmasını ifade eder' şeklinde tanımlanıyor. Tıpkı kredili işlemlerde olduğu gibi açığa satışta da müşteriyle aracı kuruluş arasında bir 'Açığa Satış Çerçeve Sözleşmesi' düzenlenmesi gerekiyor.
Açığa satış işlemi, aracı kurum müşterisinin çok açık bir irade beyanını gerektirecek. Müşteri, aracı kuruma verdiği emrin 'açığa satış emri' olduğunu yazılı olarak bildirecek. Benzeri şekilde aracı kuruluş da emri Borsa'ya iletirken, emrin açığa satış emri olduğunu net bir biçimde gösterecek. Açığa satışın gerçekleştirilmesi sırasındaki kuralları ise Borsa yönetimi belirleyecek. Tebliğ buna rağmen açığa satışın, 'işleme konu olacak menkul kıymetin en son gerçekleşen fiyatından daha yüksek bir fiyat' üzerinden yapılacağını hükme bağlıyor. Borsa açığa satışa ilişkin bilgileri yayınlamakla da yükümlü olacak.
Ödünç işlemleri
Tebliğin üçüncü bölümü ise ödünç işlemlerinin esaslarını belirliyor. Bu işlem '... ödünç veren tarafından açığa satış amacıyla ödünç alan tarafa, belirli bir dönem için menkul kıymetlerin verilmesi ve aynı cins menkul kıymetlerin mislen geri alınması...' şeklinde tanımlanıyor. Kredili işlem ve açığa satışta olduğu gibi ödünç işlemlerinde de bir çerçeve sözleşme imzalanması esas olacak.
Aracı kuruluşlar kendi portföyündeki menkul değerleri ve yetki verdiği taktirde müşterisinin portföyündeki menkul değerleri ödünç verebilecek. Sözleşme süresi içinde menkul kıymetlere temettü ve faiz ödemesi yapıldığı takdirde, ödünç alan ödünç verene bu parayı ödemek zorunda olacak. Bunun yanı sıra aracı kurum, müşterisi adına satın aldığı menkul kıymetlerin satışından elde ettiği nakiti, ödünç verenin hesabına teminat olarak yatıracak.
Teminat tutarı ile menkul kıymetlerin piyasa değeri arasındaki fark, aracı kurum tarafından takip edilecek. Teminat tutarı yüzde 80'nin altında kaldığı taktirde en geç 1 gün sonra bildirimde bulunulacak ve müşteriden aradaki farkı kapatması istenecek. Müşteri bildirimi aldığı gün ödemeyi yapmak zorunda olacak. Müşteri geciktiği taktirde teminat ve müşterinin kredi hesabındaki özkaynak kullanılacak. Aracı kurum, açığa satışı yapılmış menkul kıymetleri piyasadan satın alarak açık pozisyonu kapatacak. Ödünç işleminin hangi durumlarda sona ereceği de tebliğde şöyle açıklanıyor:
● Ödünç menkul kıymetlerin müşteri emriyle satılması,
● Teminat tamamlama çağrısına rağmen müşterinin borcunu ödememesi,
● Ödünç işlemi süresinin sona ermesi,
● Açığa satışı yapılan menkul kıymetin veya menkul kıymetlerin ilgili listeden çıkarılması.
Aracı Kurumlar Bankası
Öte yandan SPK açığa satış, kredili işlem ve ödünç işlemleri tebliğinin alt yapısının iyi kurulması amacıyla harekete geçti. Bu amaçla Uluslararası Finans Kurumu (IFC) ile bir 'Aracı Kurumlar Bankası' kurulması konusunda ön anlaşmaya varıldı. Banka, başarıyla uygulanan Güney Kore modeli örnek alınarak kurulacak. Bu bankaya aracı kurumlar, Takas Saklama Şirketi ve IFC ortak olacak. Uzun bir süredir banka izinlerini donduran Hazine'nin bu ihtisas bankasının kuruluşuna sıcak bakması bekleniyor.
Aracı kurumlar, müşterilerinin kredi taleplerini bu bankaya başvurarak karşılayacak. Bunun yanı sıra aracı kurumlar nakit eksik veya fazlalıklarını bu bankada değerlendirecek. Böylece banka bir 'Aracı Kuruluşlar İnterbankı' işlevini de üstlenmiş olacak. Bankanın işleyişine ilişkin olarak geçen hafta boyunca İstanbul'da yapılan toplantılarda aracı kurumların görüşlerine başvuruldu. IFC yetkililerinin bu hafta Ankara'da başlatacağı temaslarda bu konular tekrar tartışmaya açılacak.
-‐------‐-----------
SPK'NIN YAYINLAYACAĞI DİĞER TEBLİĞLER
■ Birleşme ve Ele Geçirmeler Hakkında Tebliğ
■ İçeriden Öğrenenlerin Ticaretine İlişkin Esaslar Tebliği
■ Portföy Yönetimi, Yatırım Danışmanlığı, Muhasebe Standartları ve İlan Reklam Esasları Tebliği
■ Aracı Kurumların Sermaye Yeterliliği Tebliği
■ Aracı Kurumların Tasfiye Esasları Tebliği
■ Kurul Kaydından Muaf Olmayı Düzenleyen Tebliğ
■ Dışarıda Yerleşiklerin Menkul Kıymetlerinin Halka Arzına İlişkin Esaslar Tebliği
■ Depo Edilen Menkul Kıymet Sertifikaları ve Vadeli İşlem Sözleşmelerine İlişkin Esaslar Tebliği
■ Gayrimenkul Yatırım Ortaklıkları Tebliği
■ Altına Dayalı Menkul Kıymetler Tebliği
----------------
 |
| SPK Başkan Yardımcısı Caner Ertuna |
"BORSAYI
DERLEYİP TOPARLAYACAĞIZ"
SPK Başkan Yardımcısı Caner Ertuna, tebliğin piyasada zaten var olan işlemlerin belli kurallara bağlanması amacını taşıdığını belirterek şunları söyledi:
"Açığa satış ismi aslında çok iyi çağrışımlar yapmıyor ama makro açıdan bakıldığında konunun boyutları çok geniş. Şu anda para piyasalarıyla sermaye piyasalarının birlikte işlemeye başladığı bir dönem yaşıyoruz. Bugün sermaye piyasalarında tıpkı 32 Sayılı Karar'ın yayınlandığı dönemdeki bir cesarete ihtiyaç var.
Yayınlanacak tebliğ bir aracı kurum bankasıyla desteklenecek olursa kurumsallaşır. Bugüne kadar üvey evlat muamelesi görmüş olan aracı kurumlar da kendilerinden beklenen işleve kavuşabilir. Bu arada sistemin yerli yerine oturtulması için küçük yatırımcıların bilinçlendirilmesi de büyük önem taşıyor.
Tebliğdeki işlemler zaten borsada pratikte uygulanıyor. Biz burada borsaya doğrudan bir etkide bulunmayacağız. Yapılan işlemlere bir çeki düzen vereceğiz. Bunları toparlanma ve mekanizmaları iyi işletme çabaları olarak görüyorum. Borsa son krizde rüştünü ispat etti. Artık SPK borsanın toparlanmasını sağlayacak tedbirleri hayata geçirecek. SPK'nın rotası bu yönde olacak."
------------------
"BU TEBLİĞLER CİDDİ ADIM"
Bumerang Yatırım Menkul Değerler A. Ş. Genel Müdür Yardımcısı Alp Tekince, SPK'nın kredili işlemler, açığa satış ve ödünç verme konularına yönelik tebliği hakkında şunları söyledi:
"Bu tebliğler sermaye piyasamızın alt yapısının tamamlanmasında ciddi adımdır. Mevcut konjonktürde kredi faizlerinin kabul edilebilir seviyenin çok üstünde olması bile bu tebliğlerin önemini azaltmamaktadır.
İMKB işlem hacminin kriz başladığından beri yüzde 60 azalması, büyük ölçüde kredili işlemlerin tasfiyesinden kaynaklanmıştır. Buna rağmen kredili işlemlerin ve açığa satışın düzenlenmesiyle, diğer borsalarda olduğu gibi gelişen bir piyasa olan İMKB daha da derinlik kazanacak ve bu ortamda güven unsurunun sağlanması çok önemli olacaktır.
Özellikle açığa satışın İMKB ve SPK'nın ortaklaşa belirlediği bazı hisse senetlerinde yapılabilmesi, piyasada anlamsız spekülatif hareketlerin önlenmesi açısından ve piyasada güvenin pekiştirilmesi açısından uygundur. Tebliğ kredili işlemlerde uyulması gereken bazı kriterleri de ortaya koymaktadır. Buna göre başlangıç oranı ve özkaynak tamamlama oranı olarak 2 oran ihdas edilmektedir. Bu tür kriterlerin kontrolü iyi yapıldığı taktirde bazı aracı kurumların basiretsiz yönetim stratejilerinin piyasaya etkisi giderilmiş olacaktır.
Tebliğin olumsuz bir yanı ise kredili işlemlerde bankaların gücünü pekiştiriyor olmasıdır. Aracı kurumların finansmanını sağlayacak Kore tipi Securities Companies Finance Corp. türü bir yapılanmaya gidilmediğı için, aracı kurumların kredili işlemlere yönelik tüm pozisyonlarını bankalar bizzat izliyor olacaktır. Bu da aracı kurumların bankalarla haksız rekabet ortamında çalıştığının bir başka göstergesidir. Kredili işlemlerde Merkez Bankasına da bazı yetkiler tanınması, piyasalarda oluşabilecek sistemik riskin giderilmesi açısından olumludur.
(Bu kapak haberi haftalık Ekonomik Trend dergisinin 17-23 Nisan 1994 tarihli, Yıl: 2, Sayı: 16'da yayınlanmıştır.)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder