EKONOMİDEKİ YAVAŞLAMA VE KRİZ KORKUSU HAD SAFHADA; FATURAYI TOPLUM ÜSTLENECEK

Cahit UYANIK

Bir ekonominin içinde bulunduğu durum veya ekonominin nereye gittiğini görebileceğimiz birçok gösterge var. Bunlardan birisi de açılan-kapanan şirket istatistikleri. Nitekim ekonomideki yavaşlama, dünyada yaşanan kriz ve geleceğe yönelik belirsizlikler Türkiye'deki işyeri kapatma istatistiklerine yansımış görünüyor. Az sonra ayrıntılarını okuyacağınız istatistikler, girişimcilerin kurulmuş şirketlerini 'büyük kitleler' halinde kapattıklarını, yeni şirketlerin ise çok az sayıda kurulduğu veya hiç kurulmadığını gösteriyor. Bu tablonun ortaya koyduğu sonuç ise şu: Türkiye'deki istihdamın önemli bir bölümünü oluşturan küçük şirketler artık yaşam alanı bulamıyor. Hem sahipleri hem de buralarda çalışanlar işsiz statüsüne geçiyor. Bu durum işsizlik rakamlarını da yavaş yavaş artırmaya başlıyor. Türkiye'de geleneksel olarak yaz aylarında ekonomideki mevsimsel canlanma nedeniyle ateşi düşen işsizlik sorunu, artık bu yıldan itibaren davranış değiştirdi. Yaz aylarında da işsizlik oranında artış görülüyor.

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği'nin (TOBB) Ticaret Sicili Gazetesi'ndeki ilanlardan yola çıkarak hazırladığı verilere  göre, bu yılın ilk 9 ayında 32 bin 328 'gerçek kişi ticaret işletmesi' kapandı. Geçen yılın aynı döneminde bu rakam 19 bin 588'di. Bu durumda gerçek kişilerin kurduğu ticari işletmelerin kapanma sayısı yüzde 65.04 gibi çok yüksek bir oranda artış gösterdi. Sadece eylül ayı dikkate alınarak yapılan değerlendirmede de bu rakam yüzde 67.65 oldu. Eylül ayında 2 bin 94 gerçek kişi ticari işletmesi kapanma ilanı verirken, geçen yıl bu sayı bin 249'du. Kapanmalarda yaşanan bu yüksek artışa karşılık, kurulan gerçek kişi ticari işletme sayısında durgunluk ve gerileme görüldü. Kurulan ticari işletme sayısı, bu yılın ilk 9 ayında binde 9'luk bir azalış görülerek 38 bin 768'den 38 bin 733'e düştü. Eylül ayında ise bu azalış yüzde 5.02 oldu ve 3 bin 541 işletme kuruluş ilanı verdi. Geçen yıl eylül ayında bu rakam 3 bin 728'di.

TOBB, temmuz ayından bu yana kurulan-kapanan şirket istatistiklerinde eskisine göre daha fazla ayrıntıya giriyor. Bu çerçevede Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre 'tacir' sıfatını kazanan ve esnaflık faaliyeti sınırlarını aşan gerçek kişi ticari işletmelerin yanısıra, kooperatifler, anonim ve limited şirket gibi tüzel kişiliğe sahip kuruluşların durumu ayrı ayrı açıklanıyor. Yani TOBB'un verilerinin ayrıntılı bir biçimde yayınlanması, işletmelerin kurulma-kapanma eğilimlerinin ekonomideki gerçek durumunu daha iyi göstermeye başladı. Verilerde gerçek kişi ticari işletmelerde re'sen terkin edilen (Yetkili kamu kuruluşlarının sicilden silinmesini istediği işletmeler) ve liste halinde gönderilen kapanışlar da duyurulmaya başlandı. TOBB'un yenilenen veri açıklama sistemine göre kapanan ticari işletme sayısı bu yılın ilk 8 ayında geçen yıla göre yüzde 63.12, ilk 7 ayda ise yüzde 74.53 artmıştı. Kurulan gerçek kişi ticari işletmeler ise ilk 8 ayda yüzde 0.43 ve ilk 7 ayda ise yüzde 14.73 artış göstermişti.   

TOBB'un verilerine göre son 3 ayda tüzel kişiliğe sahip şirketlerin kuruluş sayısı ve oranlarında da durgunluk ve gerileme görülüyor. Kurulan tüzel kişi şirket sayısı temmuzda yüzde 2.62 artarak 4 bin 40'tan 4 bin 146'ya çıkmıştı. Bu durum ağustos ve eylülde tersine döndü. Bu aylarda kurulan şirket sayısı geçen yılın aynı ayına göre ağustosta yüzde 21 azalarak 4 bin 320'den 3 bin 413'e indi. Eylülde de yüzde 16.87 azalarak 4 bin 268'den 3 bin 548'e geriledi. Ocak-eylül döneminde kurulan tüzel kişi şirket sayısında ise yüzde 4.99 azalma olarak 41 bin 479'dan 39 bin 410'a indi. Kapanan tüzel kişi işletmeler ise temmuzda yüzde 9.04 artarak 741'den 808'e, ağustosta yüzde 4.64 artarak 603'ten 631'e, eylülde ise yüzde 2.90 artarak 655'ten 674'e çıkmıştı. Ocak-eylül döneminde kapanan tüzel kişi işletmeler ise yüzde 1.49 artarak 7 bin 401'den 7 bin 511'e yükseldi.

Merkez Bankası, İktisadi Yönelim Anketi ve buna dayanarak oluşturduğu Reel Kesim Güven Endeksi’nin Ekim ayı sonuçlarını her ay açıklıyor. Reel kesim denilirken buradan doğrudan doğruya üretim, ticaret ve hizmetler sektöründe çalışan firmalar tanımlanıyor. Yani TOBB'un az önceki verileri, bir iş kurma ve kapatma gibi en temel karara ilişkin temel gösterge iken, İktisadi Yönelim Anketi ise üretim ortamının nereye doğru gitmekte olduğunu şirketlerin en üst düzey yöneticilerinin (çoğunlukla sahipleri) gözünden ortaya koyuyor. MB'nin anketine göre reel kesimin güveni, küresel krizin Türkiye’yi de vurması ile birlikte Ekim ayında tam 16 puan (onaltı) birden düşerek 69.2 düzeyine indi. Düşüş ise son 1 yılda 36.3 puana çıktı. MB, ekim ayında imalat sanayinde faaliyet gösteren bin 517 işyerine anket formu gönderirken, bin 225 katılımcıdan yanıt alındı; yanıtlama oranı yüzde 82.5 oldu. Ekim ayında endeks, bir önceki aya göre 16 puan gerileyerek 69.2 seviyesinde gerçekleşti. Genel gidişat, gelecek üç aydaki ihracat sipariş miktarı, gelecek üç aydaki üretim hacmi, sabit sermaye yatırım harcaması, son üç aydaki toplam sipariş miktarı, gelecek üç aydaki toplam istihdam miktarı ve mevcut toplam sipariş miktarı eğilimine ilişkin beklentiler endeksi azalış yönünde etkileyen faktörler oldu. Endeksin üçer aylık hareketli ortalamaları Ekim ayında bir önceki aya göre 8.9 puan azalarak 83’e geriledi. Sonuçlar genel olarak değerlendirildiğinde; son üç aya yönelik değerlendirmelerde, üretim hacminde Eylül ayında başlayan azalış belirtenler lehine olan seyrin, Ekim ayında da güçlenerek devam ettiği gözlendi. Son üç ayda alınan toplam sipariş miktarı, ihracat siparişleri ve iç piyasa siparişleri eğilimlerinde de azalış diyenler lehine olan seyrin güçlendiği görüldü.

Mevsim normallerine kıyasla yapılan değerlendirmelerde, mevcut toplam siparişlerin son bir yılın en düşük seviyesinde olduğu gözlenirken, mamul mal stoklarının mevsim normalleri üzerinde olduğu yönündeki değerlendirmelerin devam ettiği görüldü. Katılımcıların son üç ayda Avrupa Birliği içindeki ve dışındaki, yurt dışı piyasalarda rekabet gücünün azaldığı yönündeki değerlendirmelerinin bir önceki üç aylık anket dönemine kıyasla arttığı bildirildi. Yurt içinde rekabet gücüne yönelik değerlendirmelerde de eğilimin rekabet gücünün kötüleştiğini düşünenler lehine olan seyrin güçlenerek devam ettiği ortaya konuldu. Gelecek üç aya yönelik değerlendirmelerde ise üretim hacmine yönelik beklentilerin 'azalacak' diyenler lehine döndüğü tespit edildi. Ekim ayında gelecek üç aydaki ihracat sipariş miktarı ve iç piyasa sipariş miktarı beklentilerinde azalacak diyenler lehine olan seyri devam etti. Sabit sermaye yatırım harcamalarında azalış yönündeki beklentilerin artarak devam ettiği anlaşıldı.

Ankete katılan işyerlerinin yüzde 14.0'ü üretimlerini kısıtlayan faktör bulunmadığını belirtirken, yüzde 51.5'i talep yetersizliğinin üretimlerini kısıtlayan en önemli faktör olduğunu bildirdi. Bunu da sırasıyla işgücü yetersizliği, mali imkansızlıklar, hammadde-ekipman yetersizliği ve diğer faktörler izledi. Ortalama birim maliyetlerinde son üç aydaki ve gelecek üç aydaki artış yönlü beklentilerinin devam ettiği, gelecek üç ayda satış fiyatları beklentisinin azalacak diyenler lehine döndüğü gözlendi. Gelecek 12 aylık dönem sonu itibarıyla yıllık ÜFE enflasyonu beklentisi yüzde 12.5 oldu. Sanayi dalındaki genel gidişat konusunda kötümserler lehine olan seyrin artarak devam ettiği gözlendi. Ekim ayında, içinde bulunduğu sanayi dalı hakkında bir ay öncesine kıyasla daha iyimser olduğunu belirtenlerin oranı yüzde 3.9'a gerilerken, daha kötümser olduğunu belirtenlerin oranı yüzde 62'ye yükseldi. TOBB'un ve MB'nin bu iki büyük ve önemli verisinden de anlaşılacağı gibi Türkiye, 2007 yılında iç ve dış koşulların etkisiyle başlayan ekonomideki yavaşlama sürecine devam edecek gibi görünüyor. Bu yavaşlamanın faturasını ise toplum olarak hep birlikte üstleneceğiz.  

(Bu yazı, Türk Standardları Enstitüsü-TSE'nin yayın organı Standard Dergisinin Kasım-2008 tarihli sayısında yayınlanmıştır.)

DÜNYADAKİ KRİZ TÜRKİYE İÇİN 'HENÜZ' FIRSAT YARATMAZ
YENİ YAPISAL REFORM PROGRAMI, TÜRKİYE’Yİ YÜZDE 5’LİK BÜYÜME BANDINA YÜKSELTEBİLECEK Mİ?