SONBAHARDA YİNE EMEKLİLİK KONUŞACAĞIZ
Cahit UYANIK
Yaşlılık herkesin başında. Kim istemez yaşamının son demini rahat ve huzur içinde geçirmeyi? Ama Türkiye'de böyle bir yaşlılık ne mümkün? Emekli maaşlarının durumu ortada. Çoğu emekli, yaşam standartını korumak için ikinci işte çalışmak zorunda kalıyor. Türkiye, 1990'ların başından bu yana sosyal güvenlikte bir krizden çıkıp diğerine giriyor. 1999 yılındaki büyük depremden hemen sonra yaptığımız sosyal güvenlik reformu hala akıllarda. Ama bu reform da derde deva olmadı. Şimdilerde Türkiye yeni bir sosyal güvenlik reformuna hazırlanıyor. Sosyal güvenlik sisteminde yeni reform arayışını sonbaharda sık sık duyacaksınız. Çünkü bununla ilgili bir çok yasa tasarısı toplumun ve Meclis'in beğenisine sunulacak.
Tam 35 yıl sonrası yani 2040 yılını gözeterek hazırlanan Sosyal Güvenlik Reformunun yeni aşamasıyla tüm emeklilik kurumlarının tek çatı altında toplanması öngörülüyor. Emekli Sandığı, Bağ-Kur ve SSK tek kurumsal kimlik altında toplanacak ve ismi Sosyal Koruma Kurumu (SKK) olacak. Reform planına göre mevcut sigortalılar emeklilik yaşı ve prim ödeme gün sayısı açısından, yeni ortaya konulacak emeklilik hak etme koşullarından etkilenmeyecek. Reform, yeni işe girecekleri etkileyecek.
Ancak yeni sistem ve eski sistemde geçen süreye bağlı olarak emekli aylıklarına yeni düzenlemeler gelecek. 2040 yılına kadar kadınlarda 58 erkeklerde 60 olan emeklilik yaşı değişmeyecek. 2040 yılından itibaren ise hayatta kalma beklentisine bağlı olarak emeklilik yaşı kadınlarda 61, erkeklerde 63'e, daha sonra da kadın ve erkeklerde eşitlenerek 2050'de 65 ve 2075'te ise 68 yaşa yükseltilecek.
Yetkililer reformun gerekliliğini, sosyal güvenlik sisteminin 2004 yılı bütçesi içinde 50 katrilyon liralık bir pay almasına karşın beklenen faydayı verememesiyle açıklıyorlar. 1994-2003 yılları arasında 3 sosyal güvenlik kurumuna Hazine borçlanma faizlerinin güncellenmiş değeriyle birlikte 345,2 katrilyon lira aktarıldı. Sosyal güvenlik sistemi, asgari ücretten yüksek emekli aylığı verilebilmesi nedeniyle çalışmayı değil erken emekli olmayı teşvik ediyor.
Dünya standartlarına göre prim ödenen süre kısa, emeklilikte geçen süre uzun. Nüfusumuz gençken yüksek açık veren sistemin, nüfusun yaşlanmasıyla birlikte daha büyük problemlerle karşılaşması bekleniyor. Sosyal güvenliğin bir amacı da kapsam içindeki nüfusu yoksulluğa karşı korumak. Ancak bu kadar büyük kaynak transferlerine rağmen bu görevi yapmaktan da uzak. Kapsam içindeki nüfusa adil ve eşit hizmet edemiyor. Avrupa ülkelerinde ise nüfusun yaşlanması nedeniyle sosyal güvenlik sisteminde büyük sorunlar yaşanıyor. Buna karşın Türkiye'de yaşlılık oranı yüzde 6 civarında ve yetkililer bunu büyük bir avantaj olarak görüyorlar. Yaşlılık trendine girmeden Türkiye'de köklü değişiklikler yapılması öngörülüyor.
Reformun 4 ayağı olacağını belirten yetkililer, bunları 'Emeklilik sigortası', 'Genel sağlık sigortası', 'Sosyal yardım ve hizmetler' ve 'Kurumsal yapılanma' olarak anlatıyorlar. Reform sonrasında SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı ve bu kurumlar içindeki 5 farklı emeklilik rejimi aktüeryal olarak hak ve yükümlülüklerin eşit olacağı tek bir emeklilik sistemine dönüştürülecek. Tek sisteme dönüşüm 30-35 yıl sürecek. Bu çerçevede emeklilik yaşı, aylık bağlama oranı, aylıkların hesaplanması gibi parametrik konularda yeni düzenlemeler yapılacak. Her 3 kurumdaki geçmiş ücretlerin güncellenmesi ve emekli aylıklarının artışlarında enflasyon dikkate alınacak. Alınacak önlemlerle 2002 yılında GSMH'ya oranı yüzde 3,5'u aşan emeklilik sisteminin açıkları, 2045 yılında sıfırlanacak.
Öte yandan Sağlık Bakanlığınca yürütülen 'Sağlıkta Dönüşüm Programı' ile eş zamanlı olarak hayata geçirilecek Genel Sağlık Sigortası Sistemine katılım zorunlu olacak. Tüm çalışanlar sisteme yüzde 12,5 oranında prim ödeyecek. Asgari ücretin üçte biri oranında tespit edilen yoksulluk sınırının altında kalan yaklaşık 14,4 milyon kişinin primi ise devlet tarafından karşılanacak. 5 farklı kalitede sunulan kamu sağlık sigortacılığı tüm vatandaşları kapsayacak ve eşit sağlık sigortacılığı hizmeti verilen tek bir yapıya kavuşturulacak..
Hizmetlerin bir bütünlük içinde sunulduğu merkezi veri tabanına dayalı Sosyal Koruma Kurumu (SKK) adında tek bir kurumsal yapı oluşturulacak. Sosyal güvenlik hizmetlerine erişimde tamamen kullanıcı memnuniyetine odaklı, günlük hayattaki hizmetlerin teknolojinin tüm olanakları kullanılarak kolaylaştığı, bürokrasinin en aza indiği bir hizmet anlayışı hakim olacak. Bir emeklilik işlemi 10 dakikaya kadar düşecek.
Türkiye, Avrupa Birliğinin istihdama ilişkin hedeflerine 2010 yılına kadar ulaşmak için yıllık yaklaşık yüzde 7-7,5 istihdam artışı sağlamak zorunda. Şu andaki yüzde 10'luk işsizlik oranını korumak için bile yıllık yüzde 2 istihdam artışı sağlamak gerekli. Ama Türkiye, yaşlanan birçok ülkeden daha hızlı yaşlanıyor. Şu anda 1 emekliye 2 çalışan düşüyor. Oysa 1 emekli nüfusa 10 kadar çalışabilir nüfus düşebilir. Evet tatile giderken kafanızı böyle bol rakamlı bir konuyla meşgul etmek pek hoş değil ama gelecek kaygısı taşıyan herkesin bu konulara az-çok aşina olmasında fayda var.
(Bu yazı TSE'nin yayın organı Standard dergisinin Temmuz-2004 tarihli sayısında yayınlanmıştır.)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder