ULUSLARARASI PARA FONU BİLGİ BELGESİ (2014)
IMF’nin en önemli sorumluluklarından biri ödemeler dengesi ile ilgili gerçek veya potansiyel sorunları olan üye ülkelere kredi sağlamaktır. Bu finansal yardım, ülkelerin uluslararası rezervlerini yeniden oluşturma, para birimlerini istikrara kavuşturma, ithalat ödemelerine devam edebilme ve güçlü ekonomik büyüme için gerekli koşulları yeniden gerçekleştirebilme çabalarına destek olurken bunların altında yatan sorunları düzeltmelerine yönelik politikaları da ele almaktadır. Kalkınma bankalarının aksine IMF, özel projelere kredi sağlamamaktadır.
Bir ülke IMF’den ne zaman borç alabilir?
Bir üye ülke gerçek anlamda veya potansiyel ödemeler dengesi sorunu ile karşı karşıya ise IMF mali yardımı için talepte bulunabilir. Başka bir deyişle, ileriye yönelik yeterli düzeyde rezerv tamponlarını korurken net uluslararası ödemelerini karşılayacak, ödeyebileceği koşullarda yeterli finansman bulamazsa böylesi bir talepte bulunabilir. Bir IMF kredisi, bir ülkenin ödemeler dengesi sorununu düzeltmek için yapması gereken uyum politikaları ve reformlarını yumuşatan ve güçlü ekonomik büyüme için gereken koşulların yeniden oluşmasını sağlayan bir “yastık” gibi düşünülebilir.
IMF kredilerinin değişen doğası
IMF tarafından sağlanan kredilerin hacmi zaman içerisinde önemli dalgalanmalar sergilemiştir. 1970’lerde yaşanan petrol şokunu ve 1980’lerdeki borç krizini IMF kredilerindeki sivri artış takip etmiştir. 1990’larda Orta ve Doğu Avrupa’da yaşanan geçiş süreci ve yükselen piyasa ekonomilerinde görülen krizler IMF kaynaklarına yönelik talepte sıçramalara neden olmuştur. Latin Amerika ve Türkiye’de yaşanan derin krizler IMF kaynaklarına yönelik talebin 2000’lerin başında da yüksek seyretmesini beraberinde getirmiştir. IMF kredileri 2008’den itibaren tekrar yükselişe geçmiştir.
IMF kredisi süreci
Bir üye ülkenin talebi olduğu takdirde IMF kredisi bir “düzenleme” altında sunulmaktadır. Bu “düzenleme” gerekli olan hallerde bir ülkenin ödemeler dengesi sorunlarını çözmek için uygulamayı kabul ettiği belirli politika ve önlemleri ortaya koymaktadır. Bir düzenlemeyle beraber ortaya konan ekonomik program, IMF ile yapılan konsültasyonlar sonucunda formüle edilmekte ve “Niyet Mektubu” ile beraber IMF’nin İcra Kurulu’na sunulmaktadır. Düzenlemenin Kurul tarafından onaylanması halinde kredi, program uygulandıkça kullanılabilir hale gelen aşamalı taksitlerle verilmektedir. Bazı ülkeler için IMF kaynaklarına tek seferlik peşin erişim sağlanmaktadır.
IMF Kredi Araçları
Yıllar içerisinde IMF çok çeşitli kredi araçları veya farklı üyelerin gereksinimlerini karşılayacak “kolaylıklar” geliştirmiştir. Düşük Gelirli Ülkeler Uzatılmış Kredi Kolaylığı (ECF), Standby Kredi Kolaylığı (SCF) ve Hızlı Kredi Kolaylığı (RCF) gibi imtiyazlı şartlarla borçlanabilmektedirler. İmtiyazlı kredilerin faiz oranı 2014 yılı sonuna kadar sıfırdır.
İmtiyazsız Borç Verme
İmtiyazsız krediler ise esas olarak Standby Düzenlemeleri (SBA), Esnek Kredi Hattı (FCL), İhtiyati Likidite Hattı (PLL) ve daha çok orta ve uzun vadeli gereksinimler için kullanışlı olan Uzatılmış Kredi Kolaylığı aracılığıyla sağlanabilir. IMF Hızlı Finansman Aracı (RFI) ile ivedi ödemeler dengesi gereksinimleri ile karşılaşan üyelerine acil durum yardımı da sağlayabilmektedir. Tüm İmtiyazsız kolaylıklar IMF’nin piyasada geçerli “işlem oranı” olarak bilinen faiz oranına tabidir ve belirli sınırların üstündeki büyük miktarlı krediler ayrıca ek ücrete tabidir. İşlem oranı SDR (Özel Çekme Hakkı) faiz oranına dayanır. Bu faiz oranı başlıca uluslararası para piyasalarında kısa vadeli faiz oranlarında meydana gelen değişiklikleri dikkate alabilmek amacıyla haftada bir gözden geçirilmektedir. Erişim limiti olarak adlandırılan bir ülkenin IMF’den borç alabileceği miktar, kredinin tipine bağlı olarak değişiklik göstermektedir, fakat normalde bu ülkenin IMF kotasına göre hesaplanmaktadır. Bu limitin istisnai durumlarda aşılması olasıdır. Standby Düzenlemeler, Esnek Kredi Hattı ve Uzatılmış Kredi Kolaylığı için önceden belirlenmiş bir erişim tavanı yoktur.
Stand-By Düzenlemeleri (SBA): IMF’nin imtiyazsız yardımlarının büyük bölümü SBA’lar yoluyla sunulmaktadır. SBA ülkelere kısa vadeli ödemeler dengesi güçlüklerinde yardımcı olmak için tasarlanmıştır. Program hedefleri, bu sorunların belirlenmesi ve ödemelerin bu hedeflere ulaşma koşuluna bağlı (“koşulsallık”) olarak gerçekleştirilmesini içerir. Normalde SBA’nın süresi 12-24 ay arasıdır ve geri ödeme paranın alınmasından sonraki 3¼-5 yıl içinde yapılır. SBA’lar ihtiyati olarak da verilebilir. Bu durumda ülkeler onaylanan miktarları çekmek yerine koşullar daha kötüye giderse bu yola başvurur. SBA gereken durumlarda önceden kullanım olanağı ile taksitlendirme açısından esneklik de sağlar.
Esnek Kredi Hattı (FCL): FCL politika uygulama açısından çok sağlam temelleri, politikaları ve geçmiş performansı olan ülkeler içindir. FCL düzenlemeleri üye devletin talebi üzerine daha önceden belirlenmiş kalifikasyon kriterlerini yerine getiren ülkeler için uygulanır. FCL’nin süresi bir ile (kalifikasyonların devam edip etmediğine dair bir yıldan sonra yapılan ara inceleme ile) iki yıl arasında değişir. Erişim her vakaya göre belirlenmektedir ve normal erişim limitlerine tabi değildir. Taksitliden ziyade tek bir ön ödeme olarak sunulmaktadır. FCL altında yapılan ödemeler SBA’da olduğu gibi belirli politika anlayışlarının uygulanması koşuluna bağlı değildir çünkü FCL’e hak kazanan ülkeler geçmişte gerekli makro ekonomik politikaları uygulamışlardır. Kredi hattının onaylanır onaylanmaz kullanılması veya ihtiyati de yaklaşılabilmesi yönünde esneklik vardır. Bir üyenin kullanımı tercih etmesi durumunda geri ödeme için SBA koşulları geçerli olacaktır.
İhtiyati Likidite Hattı (PLL): PLL güçlü temelleri ve politikaları olan ve böylesi politikaları uygulamakta iyi performans göstermiş ülkeler içindir. PLL için uygun ülkeler orta düzeyde hassasiyetlerle karşılaşabilirler ve FCL kalifikasyon standartlarını karşılamayabilirler ancak normalde SBA’lar ile ilişkilendirilen büyük ölçekli politika uyum çabalarına da gereksinim duymazlar. PLL, altı aylık izleme bağlamında tespit edilen hassasiyetleri değerlendirmeyi amaçlayan odaklı uygulama sonrası durum incelemesi ile FCL’ye benzer şekilde kalifikasyonu bir araya getirmektedir. PLL düzenlemelerinin süresi altı ay veya 1 -2 yıl olabilir. Altı aylık PLL altında erişim normal zamanlarda kotanın yüzde 250’si ile sınırlıdır ancak bu limit bölgesel ve küresel stresin ciddi ölçüde artmasını da içeren dışsal şoka bağlı istisnai durumlarda kotanın yüzde 500’üne çıkarılabilir. 1-2 yıllık PLL düzenlemeleri ise yıllık erişim limiti olarak kotanın yüzde 500’ü ve kümülatif limit olarak da kotanın yüzde 1000’ine sahiptir. Kredi hattından yararlanmak veya tedbir niteliğinde kullanmak için bir esneklik vardır. PLL geri ödemesi SBA ile aynıdır.
Uzatılmış Fon Kolaylığı (EFF): Bu kolaylık, 1974 yılında esaslı ekonomik reformlar gerektiren geniş kapsamlı bozulmaları yansıtan orta ve uzun vadeli ödemeler dengesi sorunlarında ülkelere yardımcı olmak amacıyla tesis edilmiştir. Yakın kriz yıllarında kullanımı önemli derecede artmıştır. Bu artış bazı üyelerin bilançolarındaki yapısal problemleri yansıtmaktadır. EFF altındaki düzenlemeler bu nedenle SBA’dan daha uzun olur – genellikle en fazla 3 yıl. Fakat, makro ekonomik istikrar ile derin ve sürekli yapısal reformları uygulamadaki isteklilik ve kabiliyeti sağlamak için dört yıllık sürece de izin verilir. Geri ödeme, paranın verildiği tarihten itibaren 4½–10 yıl arasındadır.
Hızlı Finansman Aracı (RFI): RFI daha önceki acil durum yardım politikalarının kapsamını genişletmek ve bunların yerine geçmek için tasarlanmıştır. RFI acil ödemeler dengesi gereksinimi ile karşılaşan tüm üyelere sınırlı koşulsallık esası ile hızlı finansal yardım sağlamaktadır. RFI altında erişim yıllık kotanın yüzde 50’si ve kotanın yüzde 100’ü kümülatif limitine sahiptir. Acil durum kredileri FCL, PLL ve SBA ile aynı şartları taşımaktadır ve geri ödemeleri 3¼–5 yıl arasında değişmektedir.
İmtiyazlı Borç Verme
Düşük Gelirli Ülkelere yönelik yeni imtiyazlı kolaylıklar, Yoksulluğun Azaltılması ve Büyüme Fonu (PRGT) altında IMF’nin mali desteğini daha esnek ve Düşük Gelirli Ülkelerin farklı gereksinimlerine daha uygun hale getirmeye yönelik geniş bir reform çabasının bir parçası olarak Ocak 2010’da tesis edilmiştir (Nisan 2013’te, esnekliğin ve uygunluğun arttırılması için Düşük Gelirli Ülkeler için sağlanan kolaylıklar düzenlenmiştir) Erişim limitleri ve kuralları kriz öncesi dönemlere kıyasla neredeyse iki katına çıkmıştır. Mali şartlar daha imtiyazlı hale getirilmiş ve faiz oranı her iki senede bir gözden geçirilir olmuştur (şu anda 2014 yılı sonuna kadar yüzde sıfırdır). Bu kolaylıkların tümü, güçlü büyüme ve yoksulluğun daimi olarak azaltılması ile uyumlu sürdürülebilir bir makro ekonomik pozisyona ulaşmayı hedefleyen ülkenin sahipliğindeki programları desteklemektedir.
Uzatılmış Kredi Kolaylığı (ECF): Yoksulluğun Azaltılması ve Büyüme Kolaylığı’nın (PRGF) yerine geçmiştir ve Fon’un uzayan ödemeler dengesi zorlukları yaşayan Düşük Gelirli Ülkelere orta vadeli destek sağlayan başlıca aracıdır. ECF altında sağlanan finansman mevcut durumda sıfır faiz oranı, ödemesiz 5½ yıl ve 10 yıl vadeye sahiptir.
Standby Kredi Kolaylığı (SCF): Kısa vadeli ödemeler dengesi gereksinimleri olan Düşük Gelirli Ülkelere mali yardım sağlamaktadır. SCF Dışsal Krizlere Karşı Kolaylık (ESF) altındaki Yüksek Erişimli Bileşen’in yerine geçmiştir ve aralarında ihtiyati esasların da bulunduğu çok geniş yelpazede yer alan durumlar için kullanılabilir. Mevcut durumda SCF altında sağlanan finansman sıfır faiz oranına, ödemesiz 4 yıla ve 8 yıl vadeye sahiptir.
Hızlı Kredi Kolaylığı (RCF): Sınırlı koşulluluk ile acil ödemeler dengesi güçlükleri ile karşılaşan Düşük Gelirli Ülkelere hızlı mali yardım sağlamaktadır. RCF, Fon’un Düşük Gelirli Ülkelere yönelik acil yardımını düzenlemektedir ve pek çok durumda esnek şekilde kullanılabilir. Mevcut durumda RCF altındaki finansmanın faiz oranı sıfır, ödemesiz dönemi 5½ yıl ve vadesi 10 yıldır.
(Bu belge, 2014 yılında IMF Dış İlişkiler Dairesi tarafından Türkçe hazırlanmış ve yayınlanmıştır.)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder