Cahit UYANIK
Ödemeler bilançosunda; hiç bir tanım altına dahil edilemeyen döviz giriş ve çıkışları 'Net hata ve noksan (NHN)' adı altında kayıt altına alınmaktadır. NHN bu yılın ilk 6 ayına ait ödemeler bilançosu verilerinde 17,5 milyar dolara ulaşarak; 32,4 milyar dolarlık cari açığa oranı yüzde 54 düzeyinde gerçekleşti. Yani cari açığın yarıdan fazlası ve 43 milyar doları geçen ülke olarak döviz finansmanı ihtiyacımızın (cari açık+yurt dışına portföy çıkışları) neredeyse üçte biri, bu kaynağı belirsiz döviz girişi ile karşılandı.
Ödemeler bilançosu, adı üzerinde bir bilançodur; döviz gelir ve giderlerinin (bilançonun her iki tarafı) her raporlama döneminde dengede olması gerekir. Bunun için de ödemeler bilançosu çift taraflı kayıt prensibi ile tutulur. Ancak gerçek hayatta bazı döviz hareketleri tek taraflı olarak kayıt edilebilir; yani dövizin giriş veya çıkışının kaynağı bulunamaz. İşte o zaman boş kalan taraf (giriş veya çıkış) NHN'ye kaydolunur. Kaynağı belirsiz döviz girişi döviz varlığımızı artırdığı için (+); kaynağı belirsiz döviz çıkışı döviz varlığımızı azalttığı için (-) karakterle ödemeler bilançosuna yazılır.
Bu konuyu güzel bir örnek vererek anlatmak istiyorum. 1990'ların başında Sovyetler Birliğinin (SSCB) dağılmasıyla Türkiye'de bir 'bavul ticareti' gerçeği yaşanmaya başladı. Ruslar; ceplerine doldurdukları dolarları, markları İstanbul-Laleli'deki, -ağırlıklı olarak giyim mağazalarından- mal satın almakta kullandılar. Bavullara, kargolara doldurdukları bu malları ülkelerine götürüp satıp para kazandılar. İşte o günlerde Laleli'deki bir esnaf kazandığı doları döviz büfesi veya bankada bozdurmak istediğinde NHN'yı yükseltiyordu. Çünkü fiilen mal ihraç etmiş olmasına rağmen bu, kayıtlarda görünmüyordu. Bozdurduğu dövizin karşılığı ihracat olarak kaydedilemediği için NHN'ye yazılıyordu. Bu sorun Merkez Bankasının o bölgedeki esnafa yönelik düzenlediği bavul ticareti anketi ile çözüldü. Bavul ticareti yoluyla ihracat da ödemeler bilançosuna yazıldı ve NHN'den çıkmış oldu.
Peki bu yıl ilk 6 ayda 17,5 milyar dolara ulaşan NHN'nin sebepleri neler olabilir? Bence 4 sebebi var:
1) AFGANİSTAN VE PAKİSTAN'DAN ARTAN DÜZENSİZ GÖÇ: Türkiye'ye son 1 yılda yoğun bir Afganlı ve Pakistanlı girişi oldu. Bu düzensiz göçmenler, bölgeden elini-eteğini geçen yaz çeken ABD'nin beraber çalıştığı kişilerdi. Rejim değişikliği sonrası kaçarak, eskiden yasal ve yasa dışı olarak kazandıkları dolarlarla Türkiye'ye giriş yaptılar ve beraber çalıştıkları kişiler yardımıyla döviz büfelerinde paralarını bozdurarak ülkemizde yaşıyorlar. Bu, tek taraflı kaydedilebildiği için NHN'yi artırıyor.
2) HÜKÜMETİN DÖVİZ KURUNU BELLİ BİR DÜZEYDE TUTMA ÇABASI: Hükümet son 1,5-2 yılda döviz kurunu belli bir düzeyde tutmak için yoğun olarak idari düzenlemelere başvuruyor. Bu durum döviz likiditesini bozarak, iş dünyasının dövize istediği zaman ulaşması eğilimini zora sokuyor. Böyle olunca iş dünyası, yurt dışında tuttuğu bazı mevduat ve kayıt dışı dövizini sisteme dahil ediyor ki, bu da tek taraflı kayıt sebebiyle NHN'yi artırıyor.
3) TURİZM SEKTÖRÜNDEKİ CANLANMA: Turizm sektöründen kazanılan dövizler, anket yoluyla ödemeler bilançosuna yazılıyor. Bu yıl turizm sektöründeki büyük canlanmayla beraber anketlerde yapılan hatalar ve bilgi saklama davranışları artmış olabilir. Anket hataları fiilen sisteme giren dövizle, kayıtlara yazılan arasında fark ortaya çıkarmıştır ki, bu NHN artışı olarak görülebilmektedir.
4) KKM UYGULAMASI SONRASI YASTIKALTINDAN ÇIKAN DÖVİZİN SİSTEME GİRMESİ: Kur korumalı mevduat uygulamasıyla birlikte yastıkaltında tutulan dövizlerin bir kısmı sisteme girmiş olabilir. Bu girişte de kaynak kaydedilemediği için, bilançodaki NHN kalemini artırıcı etki yapmış olabilir.
Bu konudaki 12 Ağustos 2022 tarihli Youtube yayınımın linki:
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder