MB'nin Para Kurulu Sömürgeci Mirası
Cahit UYANIK
Merkez Bankası (MB), Ocak ayının ilk haftası içinde 'Para Politikası Uygulaması'nı açıkladı. Bu konudaki haberler uzun uzadıya gazete sayfalarında yerini buldu. Başkan Gazi Erçel, toplantı sonunda gazetecilerin sorularını cevaplandırırken, MB'nin yaklaşık 2 yıldır 'Para Kurulu' gibi çalıştığını belirtti. Erçel, Para Kurulu'nun nasıl görev yaptığını ise "Piyasaya para sürülürken karşılığında döviz alınması veya piyasadan para çekilirken, karşılığında döviz pompalanması" olarak açıkladı.
Biraz hafızaları tazelemek için anlatıyorum; Erçel'in 'Para Kurulu' diye dilimize çevirdiği bu kavram, Türkiye'nin 1995'ten sonra sıkça tartıştığı 'Currency Board'la aynı. O dönemde Para Kurulu konusunda her kafadan bir ses çıkması üzerine Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etütler Vakfı (TESEV), MB Eski Başkanı Bülent Gültekin ve Koç Üniversitesinden Dr. Kamil Yılmaz'a bir rapor hazırlatarak 1996 ortalarında yayınlatmıştı.
Bu rapora göre ilk Para Kurulu, 1849'da İngiltere'nin Hint Okyanusundaki sömürgelerinden Mauritus'ta oluşturulmuştu. Bunu daha sonra Seylan (Şimdiki Sri Lanka) ve Boğaz Yerleşimleri (Straits Settlements) izlemişti. Peki Para Kurulu, ekonomilerin daha çok ciddi şekilde parasallaşmadığı 150 yıl öncesinde ne işe yarıyordu? Sömürgelerde eskiyen banknotların merkeze yollanarak yenileriyle değiştirilmesi o dönemde ciddi bir sorundu. Mesela eskimiş banknot götüren bir geminin batması demek, o sömürgenin net dış varlığının azalması anlamına geliyordu. Bu noktada Para Kurulu, sömürgelerin net dış varlıklarını Londra veya bağlı bulunduğu merkezde tutup, karşılığında yerel banknot basıp dağıtarak yaratıcı bir çözüm sağlıyordu.
Şu anda dünyada Para Kurulu sistemi daha çok küçük ve eski sömürge ülkeleri tarafından kabul görüyor. Bunlar Bermuda, Bruney, Cayman Adaları, Estonya, Falkland Adaları, Faroe Adaları, Cebelitarık, Hong Kong ve Litvanya. Büyük ülke olarak tek istisna ise Arjantin. Erçel'in açıklamasından anlaşıldığı kadarıyla istisna listesine Türkiye'yi de dahil etmek gerekiyor. Ancak Türkiye bu konuda henüz resmi bir deklarasyon yapmış değil. Çünkü Para Kurulu sistemini uygulayan ülkeler, kendilerine birer 'anahtar para' seçmek durumundalar. Mesela Arjantin ABD Doları, Faroe Adaları Danimarka Kronu, Bruney ise Singapur Dolarını seçmişler. Şimdilerde merak konusu olan TCMB'nin resmen deklare etmeden uyguladığı 'Currency Board'un kendisine hangi parayı ilham kaynağı olarak seçtiği...
(Bu kulis yazısı, Türkiye İhracatçılar Meclisinin (TİM) Yayın Organı Görünüm dergisinin Şubat-1998 tarihli sayısında Bülent Uzungil takma adıyla yayınlanmıştır.)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder