Cahit UYANIK
Birleşmiş Milletler (BM) Ambargosu nedeniyle kredi borçlarını ödeyemeyen Irak, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) bilançosu ve kurumlar vergisi rekortmenler listesini altüst etti. TCMB, Irak'a yıllar önce açtığı krediden umut kesince, tamı tamına 1 milyar 23 milyon dolarlık krediyi takipteki alacaklar hesabına aktardı ve yıl sonu bilançosunda 553 trilyon liralık karşılık ayırdı. Bu işlem sonucunda TCMB, 1999 yılında aslında 1 katrilyon 60 trilyon lira kar edecekken, ayırdığı karşılığı "zarar" göstermesi nedeniyle net karı 560,8 trilyon liraya düştü.
TCMB karı azalmasına rağmen Türkiye çapındaki kurumlar vergisi rekortmenler listesinde 110,6 trilyon liralık büyüklükle 4'üncü sıraya oturdu. Oysa TCMB, Irak zararı nedeniyle karşılık ayırmasaydı 233,2 trilyon lira kurumlar vergisi ödeyecekti. Böylece TCMB, kurumlar vergisi rekortmenler listesinde ilk sıraya oturabilecekti.
Enflasyonla Mücadele Programı etkiledi
Irak'ın ödemediği kredi borcu, kapı kapı dış borç arayan ve dış finansmana dayalı bir Enflasyonla Mücadele Programı izleyen Hazine'yi de olumsuz yönde etkiledi. Hazine ve TCMB, bu yıl Şubat ayında aralarında imzaladıkları bir protokolle alacak-verecek mahsubu yapmış ve hesapları sıfırlamışlardı. Bu mahsuplaşma tamamlandığı için MB, ilan ettiği karının 242,1 trilyonluk bölümünü Hazine'ye aktarmıştı. Eğer Irak, kredi borcunu ödeyebilmiş olsaydı MB'nin Hazine'ye devredeceği kar 506,4 trilyon lira (o günkü kurla yaklaşık 940 milyon dolar) olacaktı. Hazine'nin bu gelişmeler nedeniyle net kaybı ise 264,3 trilyon lira olarak hesaplandı. Irak kredisinin olumsuz etkisi nedeniyle karı azalan TCMB, Maliye'ye 132,8 trilyon lira daha az kurumlar vergisi ve fon payı ödeyecek. Hazine ve Maliye'nin toplam kaybı bu durumda 397,1 trilyon liraya ulaşıyor.
553 trilyon liralık kalem darbesi
FF'nin edindiği bilgilere göre geçmişte Irak ve Sudan merkez bankaları ile TCMB arasında imzalanan bankacılık anlaşmaları nedeniyle, bu iki ülkeye bazı krediler açıldı. Ancak Körfez Savaşı sonrasında Irak'a ambargo uygulanmaya başlanması TCMB'nin kredilerini ödememesi sonucunu ortaya çıkardı. Bugüne kadar TCMB'nin "Dış Krediler" hesabında izlenen bu kalem 1999 bilançosunda alacağın şüpheli hale geldiğinin kesinleşmesi üzerine takipteki alacaklar hesabına aktarıldı. Tam miktarı "1 milyar 23 milyon 499 bin 372 dolar" olan Irak kredisi, 541 bin TL'lik döviz kuruyla Türk parasına çevrildi. Böylece Irak'ın kredi borcu 553 trilyon lira olarak hesaplandı.
Yapılan bu muhasebe işlemi TCMB'nin 1999 yılı karını ve dolayısıyla Hazine'ye yapılan aktarımları da etkiledi. Bilançosunda 507 trilyon lira düzeyinde net kar ilan eden TCMB, eğer şüpheli hale gelen Irak kredisi olmasaydı 1 katrilyon 60 trilyon lira kar etmiş olacaktı. TCMB, kesinleşen 1999 karından zorunlu kesintiler, vergi ve fon paylarını düştükten sonra 242,1 trilyon liralık kısmını "fiilen" Hazine'ye aktarmıştı.
Geçmişte TCMB kar etse de bu aktarım, Hazine ile MB arasındaki alacak-verecek hesapları nedeniyle "fiilen" yapılamıyor ve mahsuplaşmada kullanılıyordu. Ancak Şubat ayında iki kurum arasındaki imzalanan bir protokolle bu mahsuplaşma bitirilmiş ve hesaplar sıfırlanmıştı.
Maliye de kaybetti
Irak kredisi nedeniyle takipteki alacak hesapları şişmemiş olsaydı, sağlanacak 1 katrilyon 60 trilyon liralık gayrisafi karın 506,4 trilyon lirası doğrudan doğruya Hazine'nin kasasına girmiş olacaktı. Irak hesabı nedeniyle Hazine'nin kaybı 264,3 trilyon lira olarak hesaplandı. Irak hesabının bir başka olumsuz etkisi de TCMB'nin ödeyeceği kurumlar, gelir ve fon payları nedeniyle yaşandı. TCMB 1999 yılındaki faaliyetleri nedeniyle Maliye'ye toplam 121,7 trilyon lira düzeyinde vergi ödeyeceğini beyan etti. Oysa Irak hesabı olmasaydı, bu rakam 254,5 trilyon liraya ulaşacaktı. Böylece Maliye'nin kaybı da 132,8 trilyon lira olarak hesaplandı.
Kayıp Tablosu (Trilyon TL)
Mevcut Durum
- İlan edilen net kar................. 506,8
- Zorunlu kesintiler ................ 143,0
- Vergiler ve fonlar ................. 121,7
- Hazine'ye devredilen ............ 242,1
Irak Kredisi Olmasaydı
- İlan edilen net kar ................. 1.060,0
- Zorunlu kesintiler .................. 299,1
- Vergiler ve fonlar ................... 254,5
- Hazineye devredilen ............... 506,4
HAZİNENİN KAYBI ................ 264,3
MALİYENİN KAYBI ................ 132,8
TOPLAM KAYIP ....................... 397,1
(Bu haber 16 Mayıs 2000 tarihinde Finansal Forum gazetesinde yayınlanmıştır.)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder