“TRUMP ÇAĞI” İLK BAKIŞTA TÜRKİYE’NİN ÇIKARLARINA UYGUN

 Cahit UYANIK                                                                   

İngiltere’de Brexit oylaması sonucu Avrupa Birliğinden (AB) ayrılma kararı verilmesinden 5 ay sonra ABD’de de Trump’ın başkan seçilmesi, önümüzdeki yıllarda dünya siyasetinin ve dünya ekonomisinin yepyeni şartlarla karşılaşacağının “büyük alametleri” olarak kendini ortaya koydu. Dünyanın en büyük ekonomileri arasında bulunan İngiltere ve ABD’de eş zamanlı yaşanan değişimlerin ortak noktası, “liberalizmi savunan sağ eğilimli siyasetçilerin liberalizmi sınırlamaya girişmelerinde” toplanıyor.

Amerika Birleşik Devletlerinde (ABD) büyük inşaat ve otel yatırımlarıyla tanınan iş adamı ve Cumhuriyetçi Parti adayı Donald Trump’ın sürpriz şekilde başkan seçilmesi, dünyada ve Türkiye’de önemli tartışmalara yol açtı. 1843 yılında kurulan, güçlü ve isabetli analizleriyle tanınan The Economist Dergisi; seçim zaferinin ardından Trump dönemi değil “Trump Çağı”nın başladığına dair bir kapakla yayınlandı. Oysa aynı derginin uzantısı durumundaki Economist Intelligence Unit (EIU), seçimlerden 8 ay önce Trump’ı “küresel ekonomiyi tehdit eden 10 riskten biri” olarak göstermiş ve Trump’ı risklerin önem sıralamasında Irak-Şam İslam Devletinden (IŞİD) daha önde saymıştı. 

Türkiye’de ise Trump’a karşı pek sempati ile bakılmadığı biliniyordu. Trump’ın 2015 yılı sonunda yaptığı ve ABD’ye göçmen ya da turist olarak girmek isteyen müslümanların geçici olarak engellenmesini isteyen sözleri herkesi kızdırmıştı. Trump, o açıklamasında kamuoyu yoklamalarının müslümanların Amerikalılara yönelik nefret beslediğini gösterdiğini iddia etmiş, bu durumun Amerikan halkını risk altına soktuğunu söyledikten sonra “Bu nefret nereden geliyor ve nelerden kaynaklanıyor, bunu bulmak zorundayız. Tehdidin ne kadar ciddi olduğu anlaşılana kadar sınır Müslümanlara kapalı kalmalı” demişti. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise bu sözlere karşılık “(Amerika’da) Şu anda adaylardan bir tanesi Müslümanlara vuruyor, vuruşturuyor. Sayın Obama burada Müslümanlardan yana tavır koyuyor, 'Böyle bir ayırım yapamazsınız' diyor ama diğer aday, Müslümanların Amerika'da olmasına, adamın tahammülü yok. Bir de gelmiş burada bir yerde bir marka koymuşlar (İstanbul’daki Trump Towers binası) onun adına. O markayı aslında binasına koyanlar onu süratle kaldırması lazım. Ben de bir yanlış yaptım, oranın açılışını yaptım" demişti.

THE ECONOMIST'İN "TRUMP ÇAĞI" KAPAĞI...

Evet bütün bu yanılmalı ve sürprizli tablo, tüm dünyada Trump Çağı’nın başladığının işareti sanki… İngiltere’de Brexit oylaması sonucu Avrupa Birliğinden (AB) ayrılma kararı verilmesinden 5 ay sonra ABD’de de Trump’ın başkan seçilmesi, önümüzdeki yıllarda dünya siyasetinin ve dünya ekonomisinin yepyeni şartlarla karşılaşacağının “büyük alametleri” olarak kendini ortaya koydu. Dünyanın en büyük ekonomileri arasında bulunan İngiltere ve ABD’de eş zamanlı yaşanan değişimlerin ortak noktası, “liberalizmi savunan sağ eğilimli siyasetçilerin liberalizmi sınırlamaya girişmelerinde” toplanıyor.

Bu manzara, birazcık olsun 2. Dünya Savaşından sonra yeni bir ekonomik düzenin kurulmasına ön ayak eden bu iki ülkenin, 2017 sonrasında kurmaya çalışacakları yeni bir düzenin ayak sesleri olarak da adlandırılabilir. Yaklaşık 70 yıllık dönemde liberalizm ve küreselleşmenin bayraktarlığını yapan bu iki müttefik ülkenin, önümüzdeki on yıllarda dünya ekonomisi ve finans yapılanması ile sert bir mücadeleye girişmesi sürpriz olmayacak. Ancak dünyada başta Çin olmak üzere birçok gelişmekte olan ülkenin gücü çok artmış durumda. Bu nedenle İngiliz ve ABD’li siyasetçilerin kendilerine benzeyen düşünceleri savunan daha fazla sayıda ülkeyi yanlarına çekerek “hesapsız-kitapsız küreselleşmeye karşı, küresel bir mücadele bayrağı” açmaları bekleniyor. 

2017 yılı bu eğilimlerin iyice belirginleşerek yeni anti-küreselleşmeci siyasetçilerin ortaya çıkacağı, mevcutların güçleneceği bir yıl olacak. Bu siyasetçiler gelişmiş ülkelerde demokratik süreçler takip edilerek ortaya çıkabilirken;   gelişmekte olan ülkelerde böyle olmuyor. Bu geçiş, gelişmekte olan ülkelerde devlet bürokrasisine, bir etnik gruba, bir ideolojik akıma yaslanmış şekilde  “otoriter eğilimleri ağır basan, demokratik görünümlü otokratik liderler”in işbaşına gelmesiyle tezahür edebilir. Bu liderler, (Trump ve destekçisi ülkelerin yardımıyla) özellikle kendi ülke nüfusunun göç etmesini engelleyici izolasyon politikaları izleyebilir. Kendi ülkesine yönelik göçmen akımlarını sınır kapılarını tamamen kapatarak (veya başka ülkelere geçebilmeleri için tamamen açarak) önlemeye çalışabilir. Her durumda, 2020’li yılların ortasına gelindiğinde daha kontrollü bir küreselleşme, hatta küreselleşmeyi yönetecek ve yönlendirecek yeni uluslararası yapılanmalar (Birleşmiş Milletler’in reforme edilmesi dahil) görülebilir.

Yazımın bu bölümünde ABD’de başlayacak “Trump Çağı” ile Türkiye’nin açılımlarının birbiriyle kesiştiği ana noktalardan bahsetmek istiyorum. Bunları şu şekilde toparlayabilirim:

* Trump’ın başkan seçilmesi ile Türkiye’deki başkanlık sistemine geçiş hazırlıkları aynı döneme denk geldi. Türkiye, başkanlığa geçtiği taktirde ABD’nin siyasi sistemine ve   dolayısıyla Trump yönetimine daha çok benzeyecek. Bunun yaratabileceği etkileri şimdiden kestirmek zor.

*  ABD’yi şimdiye kadar pek de alışık olunmadık tarzda yönetmesi beklenen Trump ile Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın şimdiye kadar görülmemiş şekilde bir cumhurbaşkanlığı görevi yürütmesi aynı döneme rastlıyor. Trump’ın 2025’e, Erdoğan’ın 2029’a kadar görevde kalması bekleniyor.  

* Trump’ın başta Meksikalı olmak üzere 11-12 milyon yasa dışı göçmeni sınır dışı edeceği veya hapse atacağı şeklindeki sözlerini uygulayacağı dönemle; Türkiye’nin 3 milyonu Suriyeli yaklaşık 4 milyon sığınmacının yarattığı sorunlarla boğuştuğu ve Avrupa ile bu konuda sert tartışmalara girdiği dönem birbiriyle aynı olacak.  Türkiye’nin bu konudaki insani politikası ile ABD’nin sert politikası (AB ile olduğu gibi) iki ülke arasındaki ipleri gerebilir.

* Trump’ın dünya ticaretinin yüzde 40’ını ilgilendiren ve 12 ülkenin dahil olacağı Trans Pasifik Anlaşmasına nihai onay vermeyeceği ve anlaşmadan hemen çıkacağına ilişkin sözleriyle; Türkiye’nin çok yakın ekonomik ve ticari ilişkiler içinde bulunduğu AB ile soğuk rüzgarların estiği bir dönemi yaşaması aynı zaman dilimine denk geldi. ABD’nin TPP’den çıkarak ikili ekonomik anlaşmalara yönelmek gibi bir radikal hamleden olumlu sonuçlar alması, Türkiye ile AB arasında öncelikle siyasi, daha sonra ise ekonomik boşanmayı beraberinde getirebilir. 

* Trump’ın Orta Doğu’ya yaklaşık 7 trilyon dolar harcamalarına rağmen etkili sonuçlar elde edilemediğine dair sözleriyle; Türkiye’nin  bu bölgede fiilen askeri operasyonlara başlaması aynı dönemde yaşandı. Trump’ın izleyen yıllarda Orta Doğu’da Türkiye’den daha fazla rol oynamasını istemesi beklenebilir. Ancak bu durum, mevcut şartlarda Türkiye’nin askeri harcamalarını artırarak ekonomisini zorlayabilir.   

* Trump’ın ABD’nin alt yapısını oluşturan köprüler, yollar vb. alt yapıların çok eskidiği ve bunları yeniden inşa ederek ekonomiyi canlandıracağına dair sözleriyle Türkiye’deki inşaat sektörü ve mega proje harcamalarına dayalı büyümenin fiilen gözlemlendiği bir dönemin arka arkaya gelmesinin bir tesadüf olmadığı anlaşıldı. Büyümeyi inşaata bağlayan iki liderin özellikle ekonomik konularda anlaşması daha kolay olacağa benziyor.

* ABD’de kamu harcama artışı ile enflasyonun yeniden artışa geçerek bizim gibi gelişmekte olan ülkelerden kaynak çıkışına yol açması, başlangıçta ciddi sorunlar yaratsa da: orta vadede sağlam döviz kaynaklarına dönülmesi yönünde politikaları canlandırmasıyla Türkiye’de sağlıklı bir ekonomik büyüme yaratıp işsizlikle kalıcı çözümleri beraberinde getirebilir.

 * Trump yönetiminin FETÖ ile mücadelede Türkiye’nin tezlerine daha fazla haklılık payı tanıması ile Türkiye’nin bu konuda küresel bir mücadeleye girişmesi aynı zaman dilimine denk gelecek. Ancak bu konunun kaderini; ABD’nin 70’li yıllardan bu yana izlediği ve radikal İslam ile mücadelede ılımlı İslam’ı kullanma yönündeki politikasından vazgeçmesi veya eskisi kadar önem vermemesi belirleyecek gibi duruyor. Trump’ın “Müslümanlar ABD’den neden nefret ediyor? Onu öğrenmeliyiz” sözlerinin arkasını nasıl getireceği ve nasıl bir çerçeve çizeceği, ABD içinde ciddi bir ekonomik güce erişen FETÖ’yü nasıl tanımlayacağını da belirleyebilir.

* ABD’nin Türkiye ile ters düşebileceği en önemli konu ise NATO. Türkiye’nin kendi NATO üyeliğini üstü kapalı şekilde tartışmaya açması, ABD’nin bunu azaltmak  için Türkiye ile askeri işbirliğini daha artırması sonucunu doğurabilir.

Evet, 20 Ocak 2017 günü itibarıyla başlayacak “Trump Çağı”, çoğunlukla Türkiye’nin çıkarlarına uygun gibi görünüyor. Tabii ki Türkiye’nin uluslararası konjonktürü iyi bir şekilde yönetmeyi başarabilmesi kaydıyla…

(Bu yazı Diplomatik Gözlem Dergisinin Aralık 2016 tarihli sayısında yayınlanmıştır.)