ÖZELLEŞTİRMELERDE ALAN DA ZAN ALTINDA KALIYOR, SATAN DA...

Cahit UYANIK / Analiz  

Türkiye Galataport satışının iptalini tartışırken ortaya bir de Tüpraş kararı çıktı. Özelleştirmelerin gelecekte de benzeri yol kazalarına uğramaması için Özelleştirme İdaresi, hükümet ve Meclis'in yeni düzenlemeler yapması gerekiyor.

Bir hafta önce yüzde 51'lik hissesi Koç-Shell Konsorsiyumu'na satılan Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş (Tüpraş) özelleştirmesine gölge düştü. Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulu, Tüpraş'ın satışına ilişkin ihale komisyonu kararının yürütmesini durdurdu. Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu dün, Tüpraş'ın yüzde 51'lik hissesinin blok satışına olanak sağlayan 3 ayrı işlemle ilgili Danıştay 13. Dairesi'nin verdiği yürütmenin durdurulması isteminin reddine ilişkin karara yapılan itirazları görüştü. 29 üyeden oluşan Kurul, Tüpraş'ın yüzde 51 oranındaki kamu hisselerinin blok satış yoluyla özelleştirilmesine ilişkin 6 Nisan 2005 tarihli Özelleştirme Yüksek Kurulu kararının yürütmesinin durdurulması isteminin reddine yönelik itirazı yerinde görmedi. Yani Kurul, Tüpraş'ın yüzde 51 oranındaki hissesinin özelleştirilebileceğine karar verdi.

Ancak Kurul, Tüpraş'ın yüzde 51 oranındaki kamu hisselerinin blok satış yoluyla özelleştirilmesine ilişkin 29 Nisan 2005 tarihli ihale şartnamesinin yürütmesini ise durdurdu. Kurul ayrıca, kamu hisselerinin blok satış yoluyla özelleştirmesine ilişkin yapılan ihaleyi sonuçlandıran 12 Eylül 2005 tarihli İhale Komisyonu kararının da yürütmesinin durdurulmasını kararlaştırdı. Kurul'un, ihale şartnamesindeki bazı hükümlerin 4046 sayılı Özelleştirme Yasasının hükümlerine aykırı olduğuna, bunun sonucunda yapılan ihalenin de yasaya aykırı olduğuna işaret ettiği öğrenildi.

Karar uygulanacak mı?

Kurulun kararının ardından, Tüpraş'ın özelleştirilmesine yönelik 3 işlemin iptal istemini Danıştay 13. Dairesi karara bağlayacak. Dairenin, esasa yönelik vereceği kararının temyiz istemine de yine aynı Kurul bakacak.

AA'nın Danıştay yetkililerinden aldığı bilgiye göre, Kurul, bu kararıyla Tüpraş'ın yüzde 51'lik hissesinin blok satış yöntemiyle özelleştirilmesine onay vermiş oldu. Yetkililer, ancak bu ihaleye ilişkin şartnamedeki bazı hükümlerin yasaya aykırı bulunduğunu, buna bağlı olarak dava konusu ihale şartnamesiyle yapılan satışın da yürütmesinin durdurulduğunu kaydettiler. Yetkililer, yeni bir şartnameyle ihalenin yapılabileceğini ifade ettiler.

 İptal borsayı dalgalandırdı

Tüpraş'ta Danıştay'ın kararının açıklanması öncesinde 45.844 puana kadar yükselen borsa, açıklanmanın ardından 1.415 puan düşerek 44.429 seviyesine kadar geriledi. Koç Holding, Tüpraş ve Aygaz'ın işlem sıralarının kapatılmasının ardından gelen tepki alımlarıyla endeks günü 409 puanlık kayıpla 44.841 seviyesinden tamamladı. Tüpraş günü yüzde 5.41'lik kayıpla tamamlarken, piyasa değeri de 375.6 milyon YTL azalarak 6 milyar 573 milyon YTL'ye indi. Koç Holding yüzde 1.35, Aygaz ise yüzde 1.75 oranında değer kaybetti.

"Fiili imkansızlık" gerekçe gösterilerek iadeler yapılmıyor

Türkiye'nin özelleştirme geçmişinde, devir işleminden sonra mahkemelerin verdiği durdurma ve iade kararlarına karşılık; "fiili imkansızlık" nedeniyle bunun uygulanmamasına yönelik örnekler olduğu bildirildi. Bunlardan ilkinin 27 Nisan 1992'de Süleyman Demirel Hükümeti tarafından Çitosan'a ait 5 çimento fabrikası ile USAŞ'ın satış kararına ilişkin alındığı öğrenildi. Bakanlar Kurulu Prensip Kararı'nda iptal kararlarının geriye veya ileriye yürütülmesinin imkansız olduğu anlatıldı. İkinci olarak ise 6 Aralık 1997'de Başbakan Mesut Yılmaz döneminde ÖYK tarafından değişik özelleştirmelere ilişkin fiili imkansızlık kararı verildiği belirtildi.

Uzatmanın bitmesine 8 gün kala devir sözleşmesi imzalanmıştı

Tüpraş özelleştirmesi ihalesi geçen yıl 12 Eylül'de Bilkent Otel'de yapılmıştı. İhaleye, 9 firma ve yatırımcı grubundan 70'i aşkın firma temsilcisi katılmıştı. İhalenin 10. turunda Koç Grubu 4 milyar 140 milyon dolar teklif ederken, 11. turun başında Indian Oil Company-Çalık OGG'nun ihaleden çekilmesiyle en yüksek teklifi vermişti. Koç-Shell'e sözleşmeyi imzalamak için önce 22 Aralık 2005'e kadar süre tanınmış,  daha sonra hazırlıkların bitirilemediği gerekçe gösterilince 45 günlük uzatma istenmiş ve süre 3 Şubat 2006'ya uzatılmıştı. Koç-Shell 26 Ocak gece saatlerinde yani kendisine tanınan süreden 8 gün önce hisse devir sözleşmesini imzalamıştı.

Petrol İş Sendikası Başkanı Mustafa Öztaşkın ise Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulu'nun, 13. Daire'nin kararının temyizini görüşmekte geç kaldığını ileri sürdü. Öztaşkın gecikmenin geçen haftaki hava şartlarından kaynaklandığını düşündüklerini söyledi.    

----------------------

Erdemir şartnamesini gerekçe gösterdiler

CAHİT UYANIK-Ankara

İhale Komisyonu kararı ve ihale şartnamesine karşı dava açan Petrol İş Sendikası, dava dilekçesinde Erdemir ihalesinin şartnamesine atıfta bulunarak yürütmenin durdurulmasını talep etti. Dilekçede, Tüpraş'ın şartnamesinde gerek çalışanlar açısından gerekse Türkiye için hayati önem taşıyan tesislerde yatırımlar ve üretim için hiç bir şart konulmadığı belirtildi. Daha sonra Erdemir ve Eti Alüminyum’un ihale şartnamelerine atıfta bulunularak, yatırım taahhüdü ve sosyal boyut dikkate alınarak yüzde 95 oranında istihdam garantisi konulduğu belirtildi. Dilekçede "Erdemir ve Eti Alüminyum ihalesinde en azından asgari koşullarda da olsa ülke ekonomisi ve çalışanların haklarına ilişkin belirli koşulların getirildiğini ortaya koyarken, bu konularda hiç bir hüküm içermeyen Tüpraş şartnamesinin hukuka ve kamu yararına aykırı yönü bulunmaktadır" denildi. Dilekçede İdarenin şartname dışında başka bir belge ile alıcıyı belirli taahhütlere zorlamasının mümkün olmadığı da anlatıldı.

 Yargı kararına herkes uymalı

Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulu'nun kararını henüz görmediğini belirten Adalet Bakanı ve Hükümet Sözcüsü Cemil Çiçek, "Fakat yargı kararı olması nedeniyle herkesi bağlar. Herkesin uyması gerekiyor" dedi. Maliye Bakanı Kemal Unakıtan ise Tüpraş'ın özelleştirme ihalesinin yürürlüğünü durduran Danıştay kararı ve gerekçesi henüz ellerine geçmediği için bir değerlendirme yapamayacaklarını bildirdi. Kemal Unakıtan, TÜRMOB ve Türkiye Denetim Standartları Kurulu’nun düzenlediği "Türkiye Denetim Standartları" konulu konferansa katıldı. Unakıtan, gazetecilerin soruları üzerine, "Karar ve gerekçe elimize geçer, ondan sonra toplanılır ilgili arkadaşlar olarak, daha sonra da sizlerle paylaşılır" dedi. Unakıtan, karar ve gerekçesi ellerinde olmadığı için bir değerlendirme yapmalarının mümkün olmadığını söyledi.

 Verimli işleyen sistemler kurulmalı

İstanbul Ticaret Odası (İTO) Başkanı Murat Yalçıntaş, Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu'nun, Tüpraş'ın yüzde 51'lik hissesinin blok satışına ilişkin ihale komisyonu kararının yürütmesinin durdurmasıyla ilgili, Türkiye'de etkin ve verimli şekilde işleyen sistemlerin kurulmuş olması gerektiğini belirterek, “Bu sistemleri kuramazsak, güvenilirliğimiz, etkinliğimiz ve saygınlığımız tartışılır hale gelir. Buna izin vermememiz lazım” dedi. Yalçıntaş, Türkiye'nin bir hukuk devleti olduğunu, Türkiye'nin üst hukuk kurumlarının verdikleri tüm kararlara saygılı olduklarını söyledi. Herhangi bir karar verildiği zaman artık o kararın her yönüyle konuşulmuş, tartışılmış ve hukuka uygunluğunun kesinleşmiş olacağı mekanizmalar geliştirilmesi gerektiğini kaydeden Yalçıntaş, “Bu tür mekanizmalar işletilmezse, alınan her türlü kararı sorgulamaya devam edersek ve geçmiş olan proseslerde hatalar olduğu ortaya çıkarsa, bu devletin ve özel sektörün etkin ve verimli şekilde işlemesinin önünde engel olacaktır diye düşünüyorum” dedi.

 İhale ve devir kurullara uygun

Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulu'nun Tüpraş'ın yüzde 51 hissesinin Koç -Shell konsorsiyumuna 4.14 milyar dolara blok satışına ilişkin ihale komisyonu kararının yürütmesini durdurmasıyla ilgili kendilerine tebliğ edilmiş bir karar olmadığını bildiren Koç Holding, ihale ve devir işleminin usulüne uygun yürütüldüğünü bildirdi. Koç Holding'in İMKB'ye yaptığı açıklamada, "Cumhuriyet tarihinin en büyük özelleştirmelerinden birisi olan söz konusu ihale ve devir işlemi usul ve kurallarına uygun olarak yürütülmüş, gerekli tüm aşamalar tamamlandıktan sonra tarafların edimlerini yerine getirmesiyle devir gerçekleştirilmiş olup yeni yönetim göreve başlamış bulunmaktadır" denildi. Koç Holding Yönetim Kurulu Başkanı Mustafa Koç ise Danıştay'ın kararına ilişkin olarak, “Bir şey söylemek için erken” dedi. Koç, Romanya Başbakanı Calin Popescu Tariceanu'nun katıldığı iş yemeği sırasında, "Biz yükümlülüklerimizi sonuna kadar yerine getirdik. Hisse devri gerçekleşti. Bundan sonra onların vereceği bir karardır ama şu anda daha elimize bir şey gelmedi. Dolayısıyla bir şey söylemek için erken” dedi.

 Bir iptal davası da Erdemir'e

TMMOB Makina Mühendisleri Odası, Erdemir'in özelleştirmesine yönelik ihalenin onayına ilişkin Özelleştirme Yüksek Kurulu (ÖYK) kararının, “kamu yararına ve hukuka aykırılıkları nedeniyle iptali ve yürütmenin durdurulması istemiyle” Danıştay'da dava açtı. TMMOB Makina Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Başkanı Emin Koramaz dün yaptığı yazılı açıklamada, Erdemir'deki kamu payının, özelleştirme uygulamalarına dayanak teşkil eden 4046 sayılı kanun kapsamında özelleştirilmesinin, kanunun genel amacı olan kamu yararına aykırı olduğunu savundu. Kamu payının özelleştirilerek ortadan kaldırılmasıyla Erdemir'in, fiilen özel sektör tekeli haline dönüşeceğini belirten Koramaz, "Bunun da ötesinde, OYAK'ın uluslararası tekel konumunda olan Arcelor ile ortaklık anlaşması imzalamasıyla, uluslararası tekel olan bir şirket de Erdemir'de söz sahibi olacaktır. Oysa ki Anayasanın 167. maddesi, piyasalarda tekelleşme ve kartelleşmenin önlenmesi gerektiğini hükmetmektedir" dedi.

Emin Koramaz Borçelik ve Erdemir'in ülkedeki yassı çelik üretiminin yüzde 50'sinden fazlasını gerçekleştirdiğini belirterek, Borçelik'in yüzde 40 oranındaki hissesine sahip olan Arcelor'un Erdemir'deki ortaklığıyla, Türkiye yassı çelik piyasasında hakim duruma geleceğini kaydetti. Bu durumun da Anayasanın 167. maddesi ile 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun'a aykırı olacağını savunan Koramaz, “Odamız, Danıştaya dava açmış ve ihaleye onay veren ÖYK kararının iptali ile yürütmesinin durdurulmasını talep etmiştir” dedi. (FİNANS SERVİSİ)

Özelleştirme mahkeme koridorlarından kurtulamıyor

* Aralık-2004'te yani 13.5 ay önce 613.5 milyon dolara ihale edilen araç muayene istasyonlarında mahkeme süreci devam ediyor.

* Makina Mühendisleri Odası dün, 2 milyar 770 milyon dolara OYAK'a ihale edilen Erdemir'e ilişkin ÖYK kararının iptali ve yürütmesinin durdurulması için Danıştay'a dava açtı.

* Elektrik Mühendisleri Odası geçen ay, Lübnanlı Oger Grubu'na Kasım-2005'de 6.55 milyar dolara devredilen Türk Telekom'un imtiyaz sözleşmesinin iptali için Danıştay'a dava açtı.

Kim alkış alacak?

Tüpraş'ın yüzde 65.76'lık hissesinin Tatneft-Zorlu Grubu'na satışına ilişkin karar, daha önce de Petrol-İş Sendikası'nın hukuk mücadelesine konu olmuştu. 1 milyar 302 milyon dolara ihale edilen satış, Danıştay tarafından rekabet şartlarının tam sağlanamadığı, açık artırmada İhale Komisyonu'nun takdir yetkisinin sınırlı olduğu, ileride yapılması gereken yasal düzenlemelere ilişkin bazı taahhütler verildiği gerekçesiyle iptal edilmişti. Aylar sonra yapılan yeni özelleştirme ihalesinde, daha az oranda bir hissenin satışı için 3 kata yakın daha fazla fiyat alınabilmiş olması kamuoyundan takdir toplamıştı. Tatneft-Zorlu'ya satışı iptal edilen Danıştay hakimleri ve Petrol İş Sendikası alkış almıştı. Şimdi bu kararın sonucunda alkış alınıp alınmayacağı merakla bekleniyor.

Yine alkışlanacaklar mı?

Tüpraş, Koç'tan önce 2004 yılında Tatneft-Zorlu Grubu'na satılmıştı. Yüzde 65.76'lık hisseye karşılık 1.3 milyar dolar olarak gerçekleşen satışı yine Mustafa Öztaşkın'ın başkanı olduğu Petrol-İş Sendikası dava etmişti. Hukuk süreci sonunda devir gerçekleşmeden satış iptal edilmişti. Tüpraş'ın daha az miktardaki hissesinin 3 katı fazla bir bedelle Koç'a satışı ise Petrol İş Sendikası ve yargıçların başarısı olarak alkışlanmıştı. Ancak Petrol İş bu satışı da dava etti ve ilk raundu kazandı.

"Fiili imkansızlık" gerekçe gösterilerek iadeler yapılmıyor

Satışa itiraza yönelik hukuki süreç henüz tamamlanmadı. Ancak bu süreç olumsuz sonuçlansa bile "fiili imkansızlık" nedeniyle iade yapılamıyor. Tüpraş kararına benzer durum geçmişte Çitosan'a ait 5 çimento fabrikası ile USAŞ'ın satışında da yaşanmıştı. 

(Bu analiz 03 Şubat 2006 tarihli Referans Gazetesinde yayınlanmıştır.)